จิตเกิดดับทุกวินาที ที่แท้จริงความหมาย คือ
จิตไปยึดเกาะในรูป คือ ร่างกาย
เวทนา คือ ความรู้สึกทุกข์ สุข ดีใจ พอใจ
สัญญา คือ ความทรงจำในอดีต
สังขาร คือ การปรุงแต่งจิตให้จิตมีอารมณ์
วิญญาณ คือ สภาวะรู้ จากทวารทั้ง 6 ประกอบด้วย ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ
สลับสับเปลี่ยนกันไปในขันธ์ 5 ตลอดทุกเสี้ยววินาที ตามอารมณ์ที่มากระทบจิต

แต่เมื่อเจริญอานาปานสติ มีสติรับรู้เพียงขันธ์เดียว เริ่มต้นที่กาย คือ ลมหายใจ มีสติรู้ลมหายใจ ทิ้งสัญญา คือ ความทรงจำในอดีตให้หมดสิ้น มีสติรู้ลมหายใจเข้าออกอย่างเดียว
จิตจะเอียด เคลื่อนมาที่ฐานเวทนา คือ ปีติและสุข
เมื่อจิตละเอียดถึงที่สุด จะเคลื่อนมาที่ฐานวิญญาน คือ มีแต่สภาวะรู้ สักแต่ว่ารู้ ไม่มีสุข ไม่มีทุกข์ (ทิ้งฐานเวทนา) ไม่รับรู้กายและลมหายใจ (ฐานกาย)
อยู่กับฐานวิญญาณเพียงอย่างเดียว

แต่เมื่อสลัดจิตออกจากขันธ์ทั้ง 5 ได้ จิตจะแยกออกจากกาย เวทนา สัญญา สังขารและวิญญาณ
ปรากฏจิตประภัสสร ท่ามกลางความว่างที่ไร้สมมุติปรุงแต่ง ไร้ทุกข์ ไร้สุข ไร้กาล ไร้กายไร้ลมหายใจ อยู่เหนือสิ่งปรุงแต่งทั้งปวง นี่แหละ คือ การเห็นธรรม

ที่กล่าวมาทั้งหมดสามารถพบเจอได้จากการเจริญอานาปานสติ