วิญญาณ เป็นผู้รับอารมณ์จาก ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ ส่งไปยัง จิต เป็นผู้รู้อารมณ์ สองสิ่งนี้แยกออกจากกันไม่ได้เนื่องด้วยกิเลส ตัณหาเป็นตัวร้อยรัด สมาธิ วิปัสสนาช่วยให้จิตเบื่อหน่ายคลายกำหนัดวิญญาณและขันธ์ 5 จิตวิมุตติหลุดพ้นกิเลสอาสวะ อวิชชา