วิญญาณธาตุเป็นอย่างไร คืออะไร 
หลวงพ่อฤๅษี ท่านเมตตามาสอนเรื่องนี้ไว้มีความสำคัญดังนี้

๑.    “วิญญาณธาตุ หมายถึง 
ระบบประสาทสัมผัสทั้ง ๖ อายตนะ ๖ หรือประตูทั้ง ๖ ของร่างกาย 
อันมีระบบประสาทรับรู้ของตา-หู-จมูก-ลิ้น-กาย 
โดยมีใจหรือจิตเป็นผู้รับรู้” 
(สมองเป็นหนึ่งในอาการ ๓๒ ของร่างกาย
เป็นศูนย์รับระบบประสาทสัมผัสของร่างกาย
ซึ่งทำงานของมันอยู่เป็นปกติ เกิดดับ ๆ อยู่เป็นสันตติธรรม 
ผู้ที่ไปรับรู้เรื่องของสมองก็คือจิต
จะเห็นได้ชัดเจนตอนร่างกายถูกดมยาให้สลบหรือใช้ยาสลบ
ร่างกายทุกส่วนก็สลบรวมทั้งสมองด้วย 
แต่จิตไม่สลบยังคงรู้อยู่เป็นปกติ มิได้สลบตามร่างกาย 
จุดนี้ผู้ปฏิบัติธรรมได้ขั้นสูงเท่านั้น จึงจะรู้และเข้าใจได้)

๒.    "วิญญาณธาตุตัวนี้แหละเป็นตัวสร้างอารมณ์สุข (พอใจ) 
สร้างอารมณ์ทุกข์ (ไม่พอใจ) ให้เกิดแก่ร่างกาย”

๓.    “บุคคลใดเอาจิตไปเกาะอารมณ์ทั้งสองแล้วหลงคิดว่า 
สุข-ทุกข์เวทนาของกายนี้มีในเรา เป็นของเรา (เราคือจิตไม่ใช่กาย)
มีในเขาเป็นของเขา แต่พอร่างกายมันตาย 
อารมณ์เหล่านี้ซึ่งเกิดจากวิญญาณธาตุก็ตายไปพร้อมกับกาย”

๔.    “แต่จิตไม่เคยตาย จิตเป็นอมตะ ผู้ตายคือร่างกายพร้อมวิญญาณธาตุ 
อันตรายอันใหญ่ยิ่งอยู่ที่จิตไปยึดเกาะติดวิญญาณธาตุ 
เกาะอารมณ์สุข-ทุกข์ว่าเป็นเรา เป็นของเรา 
เอาเวทนาของกายมาเป็นเวทนาของจิต นี่แหละคือตัวสักกายทิฏฐิ ตัวอวิชชา”

๕.    “เพราะแยกกาย-เวทนา-จิต-ธรรม ให้ออกจากจิตไม่ได้ สักกายทิฏฐิก็ตัดไม่ได้เช่นกัน”