ก่อนอื่น หากเป็นไปได้แนะนำให้ดูคลิปต่อไปนี้ก่อนนะครับ เป็นการบรรยายของท่านคึกฤทธิ์ เรื่อง "นิพพานเป็นอย่างไร?"



เนื่องจากเป็นคลิปเมื่อหลายปีมาแล้ว ประมาณ 6-7 ปีที่แล้ว ไม่รู้ว่าท่านคึกฤทธิ์เปลี่ยนความเชื่อนี้ไปหรือยัง แต่น่าจะยังเพราะลูกศิษย์ก็ยังเชื่อตามกันอยู่

ผมจะสรุปสั้นๆ ให้ว่า ท่านคึกฤทธิ์เชื่อว่า "สัพเพ ธัมมา อนัตตา" คำว่า "ธัมมา" หรือ "ธรรม" หมายถึง สังขตธรรม เท่านั้น ส่วนอสังขตธรรมไม่ใช่ธรรม

นั่นหมายความว่า สามารถใช้ "สัพเพ ธัมมา อนิจจา และ สัพเพ ธัมมา ทุกขา" ได้เช่นกัน

ซึ่งหากเป็นอย่างที่ท่านคึกฤทธิ์เข้าใจอย่างนั้นจริง คือ ธรรมมีเพียงสังขตธรรมหรือสังขารเท่านั้น พระองค์ก็ควรจะใช้ "สัพเพ สังขารา อนัตตา" หรือไม่ก็ใช้ สัพเพ ธัมมา ทั้งหมด จะง่ายกว่า

แน่นอนว่า มีพระสูตรที่พูดถึงนิพพานว่าเป็นธรรมเช่นกัน น่าเสียดายที่ผมไม่สามารถหาคนที่เคยย้อนถามท่านคึกฤทธิ์เรื่องนี้ ไม่รู้ว่ามีหรือเปล่า ผมอยากฟังเหมือนกันว่าจะไปต่อยังไง ใครเคยผ่านหูผ่านตามาบ้างก็เอามาโพสต์หน่อยนะครับ