จงสำรวมอายตนะ(ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ) ให้ถึงพร้อมเถิด เพราะความไม่รู้โดยแท้ สัตว์ทั้งหลายจึงเป็นไปตามกรรม
เมื่อ ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ เจริญแต่สิ่งที่ดี ธรรมมารมณ์ฝ่ายกุศลย่อมบังเกิด จิตจะปฏิสนธิกับอารมณ์นั้นทันที เห็นได้ด้วยญาน เมื่อกายแตก ย่อมนำไปสู่สวรรค์
เมื่อ ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ เจริญแต่สิ่งที่ชั่ว ธรรมมารมณ์ฝ่ายอกุศลย่อมบังเกิด จิตจะปฏิสนธิอารมณ์นั้นทันที เห็นได้ด้วยญาน เมื่อกายแตก ย่อมนำไปสู่นรก
จะเกิดเป็นอะไรนั้น ก็เกิดอยู่ที่จิต จะเป็นสัตว์นรก เปรต อสูรกาย สัตว์เดรฉาน มนุษย์ เทวดา พรหม ก็เกิดที่จิต เห็นที่จิต ไม่ต้องรอให้ตาย เห็นกันเดี๋ยวนี้ตอนนี้ อยู่ทุกคณะ เห็นด้วยญาน รู้แจ้งด้วยจิต การเวียนว่ายตายเกิดจึงเป็นสิ่งน่ากลัว เป็นสิ่งที่ไม่แน่นอนสำหรับปุถุชน เพราะอารมณ์หนึ่งเกิด อารมณ์หนึ่งดับ จิตย่อมเสวยปฏิสนธิในอารมณ์นั้น ทั้งฝ่ายกุศล และ ฝ่ายอกุศล สลับไปสลับมา ด้วยเหตุนี้การเกิดของปุถุชนจึงหาความแน่นอนไม่ได้ บางชาติเป็นพรหม บางชาติเป็นเทวดา บางชาติเป็นมนุษย์ บางชาติเป็นสัวต์นรก บางชาติเป็นเปรต บางชาติเป็นอสูรกาย บางชาติเป็นสัตว์เดรฉาน หาความแน่นอนไม่ได้เลย เพราะความไม่รู้ของเวนัยสัตว์โดยแท้
พระอริยเจ้าทั้งหลาย ท่านมีญานเห็นจิตอย่างแจ่มแจ้ง เมื่อท่านเห็น ท่านจึงเห็นโทษของการเวียนว่ายตายเกิด มีความสังเวชในความเป็นมาของตน ในภพ-ชาติต่างๆ ท่านจึงปฏิบัติจริง เอาชีวิตทุ่มเทปฏิบัติอย่างจริงจังเพื่อมรรคผลนิพพาน เมื่อท่านตรัสรู้ อริยสัจ4 ท่านก็จะมีมรรคเป็นเครื่องดำเนินการ แก้ไขจิตให้สิ้นภพสิ้นชาติ ขอยกคติธรรมของครูบาอาจารย์มาหนึ่งท่าน ท่านกล่าวใว้ว่า
การส่งจิตออกนอก เป็นสมุทัย มีทุกข์เป็นผล
การเห็นจิตอย่างแจ่มแจ้งเป็นมรรค มีนิโรธเป็นผล
การแสวงหาภายในจิต จิตในจิต ปรุงแต่งไปในสิ่งต่างๆ ล้วนแต่เป็นสมุทัยทั้งสิ้น มี ภพ-ชาติเป็นผล
การหยุดแสวงหาภายในจิต เห็นจิตอย่างแจ่มแจ้ง หยุดการปรุงแต่งภายในจิตเป็นมรรค มีนิโรธเป็นผล คือสิ้นภพสิ้นชาติ
ย่อมเห็นด้วยญาน รู้แจ้งด้วยจิต เป็นปัจจัตตัง โดยแท้!!!