ลักษณะสำคัญของจิตเดิมแท้ 15 ประการ:
1. สภาวะรู้บริสุทธิ์: จิตเดิมแท้เป็นการรับรู้ที่ปราศจากการปรุงแต่ง เป็นความรู้ตัวที่บริสุทธิ์ ไม่มีการแบ่งแยกระหว่างผู้รู้และสิ่งที่ถูกรู้ เป็นเพียงการรู้ล้วนๆ ที่ไม่มีขอบเขตหรือข้อจำกัด
2. ความว่างและความสว่าง: จิตเดิมแท้มีลักษณะของความว่าง (ศูนยตา) และความสว่าง (ประภัสสร) ควบคู่กัน ความว่างหมายถึงการไม่มีตัวตนถาวร ในขณะที่ความสว่างแสดงถึงคุณสมบัติแห่งการรู้และตื่น
3. ไร้การปรุงแต่ง: ในสภาวะจิตเดิมแท้ ไม่มีความคิด อารมณ์ การตีความ หรือการปรุงแต่งใดๆ เป็นสภาวะที่ปราศจากการปรุงแต่งทั้งปวง (อสังขตะ)
4. ความเป็นหนึ่งเดียว: จิตเดิมแท้ไม่มีการแบ่งแยกระหว่างตนเองและสิ่งอื่น เป็นสภาวะแห่งความเป็นหนึ่งเดียวกับสรรพสิ่ง ไม่มีความรู้สึกแบ่งแยกระหว่าง "ฉัน" และ "เธอ"
5. ไร้กาลเวลา: จิตเดิมแท้อยู่เหนือกาลเวลา ไม่มีอดีต ปัจจุบัน หรืออนาคต เป็นสภาวะที่ดำรงอยู่ในปัจจุบันขณะอันไม่มีที่สิ้นสุด
6. ศักยภาพแห่งปัญญา: แม้จะเป็นสภาวะว่าง แต่จิตเดิมแท้มีศักยภาพในการรู้แจ้งและเข้าใจสรรพสิ่งตามความเป็นจริง เป็นแหล่งกำเนิดของปัญญาญาณอันลึกซึ้ง
7. ความไม่เปลี่ยนแปลง: จิตเดิมแท้คงอยู่อย่างไม่เปลี่ยนแปลง ไม่ว่าจะเกิดอะไรขึ้นในระดับของประสบการณ์หรือปรากฏการณ์ภายนอก สภาวะนี้ยังคงบริสุทธิ์และไม่ถูกกระทบ
8. ความสงบนิ่ง: จิตเดิมแท้มีลักษณะของความสงบนิ่งอย่างลึกซึ้ง ไม่มีความวุ่นวายหรือความกระสับกระส่าย เป็นสภาวะแห่งความสงบที่สมบูรณ์
9. ความเป็นสากล: จิตเดิมแท้เป็นธรรมชาติพื้นฐานของทุกสรรพสิ่ง ไม่จำกัดเฉพาะมนุษย์หรือสิ่งมีชีวิต แต่เป็นสภาวะที่แทรกซึมอยู่ในทุกอณูของจักรวาล
10. ความเป็นอิสระ: จิตเดิมแท้เป็นอิสระจากเงื่อนไขและข้อจำกัดทั้งปวง ไม่ถูกผูกมัดด้วยกฎเกณฑ์หรือแบบแผนใดๆ เป็นสภาวะแห่งเสรีภาพที่แท้จริง
11. ความไร้ขอบเขต: จิตเดิมแท้ไม่มีขอบเขตหรือข้อจำกัด ไม่สามารถวัดหรือกำหนดได้ด้วยมิติใดๆ เป็นสภาวะที่กว้างใหญ่ไพศาลเหนือการรับรู้ทั่วไป
12. ความเป็นกลาง: จิตเดิมแท้ไม่มีอคติหรือความลำเอียงใดๆ ไม่ยึดติดกับความชอบหรือไม่ชอบ เป็นสภาวะที่เป็นกลางอย่างสมบูรณ์
13. ความสมบูรณ์ในตัวเอง: จิตเดิมแท้มีความสมบูรณ์ในตัวเอง ไม่ต้องการเพิ่มเติมหรือลดทอนสิ่งใด เป็นสภาวะแห่งความพอเพียงและความสมบูรณ์อย่างแท้จริง
14. ความเป็นต้นกำเนิด: จิตเดิมแท้เป็นแหล่งกำเนิดของทุกสรรพสิ่ง ทั้งความคิด อารมณ์ และปรากฏการณ์ต่างๆ ในโลก แม้จะไม่ได้สร้างสิ่งเหล่านี้โดยตรง แต่เป็นพื้นฐานที่ทำให้ทุกอย่างปรากฏขึ้นได้
15. ความเป็นธรรมชาติ: จิตเดิมแท้เป็นสภาวะธรรมชาติที่แท้จริงของจิต ไม่ใช่สิ่งที่ต้องสร้างหรือบรรลุ แต่เป็นสิ่งที่มีอยู่แล้วและรอการค้นพบ
การเข้าใจลักษณะเหล่านี้ของจิตเดิมแท้เป็นเพียงจุดเริ่มต้นในการศึกษาและปฏิบัติ การเข้าถึงสภาวะนี้โดยตรงเป็นเป้าหมายสูงสุดของการปฏิบัติธรรมในหลายแนวทาง ซึ่งต้องอาศัยการฝึกฝนอย่างต่อเนื่องและการชี้แนะจากครูบาอาจารย์ที่มีประสบการณ์ อย่างไรก็ตาม แม้การอธิบายด้วยภาษาและความคิดอาจไม่สามารถสื่อถึงประสบการณ์ตรงได้อย่างสมบูรณ์ แต่การทำความเข้าใจเหล่านี้ก็สามารถเป็นแนวทางในการปฏิบัติและการค้นหาสภาวะจิตเดิมแท้ด้วยตนเองต่อไป
ลักษณะสำคัญของจิตเดิมแท้
1. สภาวะรู้บริสุทธิ์: จิตเดิมแท้เป็นการรับรู้ที่ปราศจากการปรุงแต่ง เป็นความรู้ตัวที่บริสุทธิ์ ไม่มีการแบ่งแยกระหว่างผู้รู้และสิ่งที่ถูกรู้ เป็นเพียงการรู้ล้วนๆ ที่ไม่มีขอบเขตหรือข้อจำกัด
2. ความว่างและความสว่าง: จิตเดิมแท้มีลักษณะของความว่าง (ศูนยตา) และความสว่าง (ประภัสสร) ควบคู่กัน ความว่างหมายถึงการไม่มีตัวตนถาวร ในขณะที่ความสว่างแสดงถึงคุณสมบัติแห่งการรู้และตื่น
3. ไร้การปรุงแต่ง: ในสภาวะจิตเดิมแท้ ไม่มีความคิด อารมณ์ การตีความ หรือการปรุงแต่งใดๆ เป็นสภาวะที่ปราศจากการปรุงแต่งทั้งปวง (อสังขตะ)
4. ความเป็นหนึ่งเดียว: จิตเดิมแท้ไม่มีการแบ่งแยกระหว่างตนเองและสิ่งอื่น เป็นสภาวะแห่งความเป็นหนึ่งเดียวกับสรรพสิ่ง ไม่มีความรู้สึกแบ่งแยกระหว่าง "ฉัน" และ "เธอ"
5. ไร้กาลเวลา: จิตเดิมแท้อยู่เหนือกาลเวลา ไม่มีอดีต ปัจจุบัน หรืออนาคต เป็นสภาวะที่ดำรงอยู่ในปัจจุบันขณะอันไม่มีที่สิ้นสุด
6. ศักยภาพแห่งปัญญา: แม้จะเป็นสภาวะว่าง แต่จิตเดิมแท้มีศักยภาพในการรู้แจ้งและเข้าใจสรรพสิ่งตามความเป็นจริง เป็นแหล่งกำเนิดของปัญญาญาณอันลึกซึ้ง
7. ความไม่เปลี่ยนแปลง: จิตเดิมแท้คงอยู่อย่างไม่เปลี่ยนแปลง ไม่ว่าจะเกิดอะไรขึ้นในระดับของประสบการณ์หรือปรากฏการณ์ภายนอก สภาวะนี้ยังคงบริสุทธิ์และไม่ถูกกระทบ
8. ความสงบนิ่ง: จิตเดิมแท้มีลักษณะของความสงบนิ่งอย่างลึกซึ้ง ไม่มีความวุ่นวายหรือความกระสับกระส่าย เป็นสภาวะแห่งความสงบที่สมบูรณ์
9. ความเป็นสากล: จิตเดิมแท้เป็นธรรมชาติพื้นฐานของทุกสรรพสิ่ง ไม่จำกัดเฉพาะมนุษย์หรือสิ่งมีชีวิต แต่เป็นสภาวะที่แทรกซึมอยู่ในทุกอณูของจักรวาล
10. ความเป็นอิสระ: จิตเดิมแท้เป็นอิสระจากเงื่อนไขและข้อจำกัดทั้งปวง ไม่ถูกผูกมัดด้วยกฎเกณฑ์หรือแบบแผนใดๆ เป็นสภาวะแห่งเสรีภาพที่แท้จริง
11. ความไร้ขอบเขต: จิตเดิมแท้ไม่มีขอบเขตหรือข้อจำกัด ไม่สามารถวัดหรือกำหนดได้ด้วยมิติใดๆ เป็นสภาวะที่กว้างใหญ่ไพศาลเหนือการรับรู้ทั่วไป
12. ความเป็นกลาง: จิตเดิมแท้ไม่มีอคติหรือความลำเอียงใดๆ ไม่ยึดติดกับความชอบหรือไม่ชอบ เป็นสภาวะที่เป็นกลางอย่างสมบูรณ์
13. ความสมบูรณ์ในตัวเอง: จิตเดิมแท้มีความสมบูรณ์ในตัวเอง ไม่ต้องการเพิ่มเติมหรือลดทอนสิ่งใด เป็นสภาวะแห่งความพอเพียงและความสมบูรณ์อย่างแท้จริง
14. ความเป็นต้นกำเนิด: จิตเดิมแท้เป็นแหล่งกำเนิดของทุกสรรพสิ่ง ทั้งความคิด อารมณ์ และปรากฏการณ์ต่างๆ ในโลก แม้จะไม่ได้สร้างสิ่งเหล่านี้โดยตรง แต่เป็นพื้นฐานที่ทำให้ทุกอย่างปรากฏขึ้นได้
15. ความเป็นธรรมชาติ: จิตเดิมแท้เป็นสภาวะธรรมชาติที่แท้จริงของจิต ไม่ใช่สิ่งที่ต้องสร้างหรือบรรลุ แต่เป็นสิ่งที่มีอยู่แล้วและรอการค้นพบ
การเข้าใจลักษณะเหล่านี้ของจิตเดิมแท้เป็นเพียงจุดเริ่มต้นในการศึกษาและปฏิบัติ การเข้าถึงสภาวะนี้โดยตรงเป็นเป้าหมายสูงสุดของการปฏิบัติธรรมในหลายแนวทาง ซึ่งต้องอาศัยการฝึกฝนอย่างต่อเนื่องและการชี้แนะจากครูบาอาจารย์ที่มีประสบการณ์ อย่างไรก็ตาม แม้การอธิบายด้วยภาษาและความคิดอาจไม่สามารถสื่อถึงประสบการณ์ตรงได้อย่างสมบูรณ์ แต่การทำความเข้าใจเหล่านี้ก็สามารถเป็นแนวทางในการปฏิบัติและการค้นหาสภาวะจิตเดิมแท้ด้วยตนเองต่อไป