การบรรลุนิพพานใช้เวลาเพียงขณะจิตเดียวนั้นเป็นแนวคิดที่น่าสนใจในพุทธศาสนา ซึ่งสามารถอธิบายได้ดังนี้:

1. ธรรมชาติของจิต: จิตมีธรรมชาติที่เปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็ว การรับรู้และความคิดเกิดขึ้นและดับไปในชั่วพริบตา ดังนั้น การเปลี่ยนแปลงสภาวะของจิตจึงสามารถเกิดขึ้นได้อย่างฉับพลัน

2. การสั่งสมบารมี: แม้การบรรลุจะเกิดขึ้นในขณะจิตเดียว แต่ต้องอาศัยการสั่งสมบารมีและการฝึกฝนมาอย่างยาวนาน เปรียบเสมือนแก้วน้ำที่ค่อยๆ เติมจนเต็ม เมื่อหยดสุดท้ายหล่นลงมา น้ำก็ล้นออกมาทันที

3. การตัดกิเลส: เมื่อปัญญาเกิดขึ้นอย่างสมบูรณ์ กิเลสทั้งหลายก็ถูกตัดขาดในทันที เหมือนการตัดต้นไม้ที่โค่นลงในคราวเดียว

4. การรู้แจ้งในอริยสัจ 4: เมื่อจิตเข้าใจอริยสัจ 4 อย่างถ่องแท้ ความหลุดพ้นก็เกิดขึ้นโดยฉับพลัน เป็นการเปลี่ยนมุมมองต่อโลกและชีวิตอย่างสิ้นเชิง

5. การปล่อยวาง: การบรรลุนิพพานเป็นการปล่อยวางความยึดมั่นถือมั่นทั้งปวง ซึ่งเมื่อเกิดขึ้นแล้วย่อมเป็นไปอย่างสมบูรณ์ในทันที

6. ความต่อเนื่องของสติและสมาธิ: การฝึกฝนสติและสมาธิอย่างต่อเนื่องทำให้จิตพร้อมที่จะบรรลุธรรม เมื่อถึงจุดหนึ่ง จิตจะเกิดการหยั่งรู้อย่างลึกซึ้งในชั่วขณะเดียว

7. การเข้าถึงสภาวะที่เหนือกาลเวลา: นิพพานเป็นสภาวะที่อยู่เหนือกาลเวลา การบรรลุจึงไม่ขึ้นกับระยะเวลา แต่เป็นการก้าวข้ามมิติของเวลาเข้าสู่สภาวะนิรันดร์

8. ความสมบูรณ์ของเหตุปัจจัย: เมื่อเหตุปัจจัยทั้งหมดพร้อม การบรรลุก็เกิดขึ้นโดยอัตโนมัติ เปรียบเหมือนการจุดไฟ เมื่อมีเชื้อเพลิง ออกซิเจน และประกายไฟพร้อม ไฟก็ลุกขึ้นในทันที

9. การเปลี่ยนแปลงโครงสร้างทางจิต: การบรรลุธรรมเป็นการเปลี่ยนแปลงโครงสร้างพื้นฐานของจิต ซึ่งเมื่อเกิดขึ้นแล้วย่อมส่งผลต่อการรับรู้และการดำเนินชีวิตทั้งหมด

10. ความเป็นหนึ่งเดียวของสัจธรรม: สัจธรรมมีลักษณะเป็นหนึ่งเดียว การเข้าถึงสัจธรรมจึงเป็นการรู้แจ้งทั้งหมดในคราวเดียว ไม่ใช่การค่อยๆ เข้าใจทีละส่วน

การบรรลุนิพพานในขณะจิตเดียวนี้ แม้จะดูเหมือนเป็นเรื่องฉับพลัน แต่ก็เป็นผลมาจากการสั่งสมบารมีและการปฏิบัติอย่างต่อเนื่อง เป็นการเปลี่ยนแปลงที่ลึกซึ้งและถาวร ส่งผลให้ผู้บรรลุหลุดพ้นจากความทุกข์ทั้งปวงและเข้าถึงสภาวะแห่งความสงบสุขอย่างแท้จริง


11. ความเป็นปัจจุบันขณะ: การบรรลุธรรมเกิดขึ้นในปัจจุบันขณะเท่านั้น ไม่เกี่ยวกับอดีตหรืออนาคต จึงเป็นเหตุผลว่าทำไมจึงใช้เวลาเพียงขณะจิตเดียว

12. การทำลายอวิชชา: อวิชชาหรือความไม่รู้แจ้งเป็นรากเหง้าของทุกข์ เมื่ออวิชชาถูกทำลาย ความรู้แจ้งก็เกิดขึ้นทันที เหมือนความมืดที่หายไปเมื่อเปิดไฟ

13. การเข้าถึงธรรมชาติแท้ของจิต: การบรรลุธรรมเป็นการเข้าถึงธรรมชาติแท้ของจิตที่บริสุทธิ์ ซึ่งมีอยู่แล้วในทุกคน เพียงแต่ถูกบดบังด้วยกิเลส

14. ความสมดุลของอินทรีย์ 5: เมื่อศรัทธา วิริยะ สติ สมาธิ และปัญญาเกิดความสมดุล การบรรลุธรรมก็เกิดขึ้นโดยฉับพลัน

15. การตื่นจากความฝัน: การบรรลุธรรมเปรียบเสมือนการตื่นจากความฝัน ซึ่งเกิดขึ้นในชั่วพริบตาเดียว แต่ส่งผลต่อการรับรู้ทั้งหมด

16. การหลอมรวมของสมถะและวิปัสสนา: เมื่อสมถะ(ความสงบ)และวิปัสสนา(ปัญญา)หลอมรวมกันอย่างสมบูรณ์ การบรรลุธรรมก็เกิดขึ้นในทันที

17. การเข้าถึงสุญญตา: การเข้าใจความว่างหรือสุญญตาอย่างแท้จริงเป็นการเปลี่ยนแปลงมุมมองต่อความเป็นจริงอย่างสิ้นเชิง ซึ่งเกิดขึ้นในขณะจิตเดียว

18. การตัดวงจรปฏิจจสมุปบาท: เมื่อวงจรแห่งทุกข์ถูกตัดขาด การหลุดพ้นก็เกิดขึ้นทันที เหมือนการตัดวงจรไฟฟ้า

19. การเปลี่ยนกระบวนทัศน์: การบรรลุธรรมเป็นการเปลี่ยนกระบวนทัศน์อย่างสิ้นเชิง ซึ่งเมื่อเกิดขึ้นแล้วไม่สามารถย้อนกลับได้

20. ความสอดคล้องกับกฎธรรมชาติ: การบรรลุธรรมเป็นการเข้าถึงความจริงที่สอดคล้องกับกฎธรรมชาติ จึงเกิดขึ้นอย่างเป็นธรรมชาติและฉับพลัน

แม้ว่าการอธิบายเพิ่มเติมเหล่านี้จะช่วยให้เข้าใจแนวคิดเรื่องการบรรลุนิพพานในขณะจิตเดียวได้มากขึ้น แต่ก็ควรตระหนักว่าประสบการณ์จริงของการบรรลุธรรมนั้นเป็นสิ่งที่เกินคำอธิบาย และต้องผ่านการปฏิบัติจริงเท่านั้นจึงจะเข้าใจได้อย่างแท้จริง