มหากิริยาจิต หมายถึง จิตที่ทำหน้าที่ *คล้าย กุศลจิตในระดับสูง เป็นจิตที่ปราศจากอาสวะกิเลส เป็นจิตของพระอรหันต์หรือพระพุทธเจ้า มีลักษณะสำคัญคือ:

1. เป็นจิตที่บริสุทธิ์ ปราศจากความโลภ โกรธ หลง
2. เป็นจิตที่มีปัญญาเห็นแจ้งในสัจธรรม
3. มีความเมตตากรุณาต่อสรรพสัตว์อย่างไม่มีประมาณ
4. ทำกิจเพื่อประโยชน์แก่ผู้อื่นโดยไม่หวังผลตอบแทน

ส่วนจิตเดิมแท้ หรือ "พุทธะ" หมายถึงธรรมชาติดั้งเดิมของจิตที่บริสุทธิ์ ผ่องใส มีอยู่ในทุกคน แต่ถูกปกคลุมด้วยกิเลสและอวิชชา จิตเดิมแท้มีลักษณะสำคัญคือ:

1. เป็นสภาวะที่ว่างเปล่า ไม่ยึดมั่นถือมั่น
2. มีความรู้แจ้งและปัญญาญาณโดยธรรมชาติ
3. เป็นแก่นแท้ของความเป็นพุทธะที่มีอยู่ในทุกคน
4. ไม่เกิดไม่ดับ ไม่เปลี่ยนแปลง

ความเกี่ยวข้องระหว่าง มหากิริยาจิต และ จิตเดิมแท้:

1. มหากิริยาจิตอาจมองได้ว่า เป็นการแสดงออกของจิตเดิมแท้ ที่ได้รับการชำระให้บริสุทธิ์แล้ว
2. การบรรลุมหากิริยาจิต เป็นการเข้าถึงสภาวะของจิตเดิมแท้ ที่ปราศจากกิเลสและอวิชชา
3. ทั้งสองมีเป้าหมายเดียวกันคือการพ้นทุกข์และการบรรลุนิพพาน
4. จิตเดิมแท้เป็นศักยภาพ ส่วนมหากิริยาจิตเป็นการแสดงออกของศักยภาพนั้นในทางปฏิบัติ

อย่างไรก็ตาม มีข้อแตกต่างสำคัญคือ มหากิริยาจิตเน้นที่การกระทำและการแสดงออกของจิตที่บริสุทธิ์ ในขณะที่จิตเดิมแท้ เน้นที่สภาวะดั้งเดิมของจิต

การปฏิบัติเพื่อเข้าถึงทั้งมหากิริยาจิตและจิตเดิมแท้ ต้องอาศัยการฝึกฝนทางจิตและปัญญา ผ่านการเจริญสติ สมาธิ และวิปัสสนา เพื่อชำระจิตให้บริสุทธิ์และเข้าถึงสภาวะที่พ้นจากความทุกข์ทั้งปวง

ในท้ายที่สุด แม้จะมีความแตกต่างในรายละเอียดและการตีความ แต่ทั้งมหากิริยาจิตและจิตเดิมแท้ ต่างก็ชี้ให้เห็นถึงศักยภาพสูงสุดของมนุษย์ในการเข้าถึงความจริงสูงสุดและการหลุดพ้นจากวัฏสงสาร