มีทฤษฎีหนึ่งที่น่าสนใจเกี่ยวกับรัฐเกดะห์ หรือไทรบุรี ทฤษฎีที่ว่าก็คือ "ไทรบุรี เคยเป็นเมืองไทย" พูดให้เข้าใจก็คือ เป็นเมืองที่มีคนไทยพุทธเคยอยู่
คือเป็นประชากรส่วนใหญ่ หรือเป็นเมืองที่มีเจ้าเมืองไทยพุทธ เช่นเดียวกับหัวเมืองใต้อย่าง นครศรีธรรมราช, ภูเก็ต หรือ สงขลา (ในยุครัตนโกสินทร์)
แต่เวลาผ่านไป มีบางสิ่งบางอย่างเปลี่ยนแปลง ทำให้ไทรบุรี เปลี่ยนแปลงไปเป็นเมืองเกดะห์ จากเมืองของไทยพุทธ กลายเป็นเมืองมลายูอิสลาม
ทฤษฎีที่เห็นพ้องตรงกันก็คือ ไทรบุรี เคยเป็นเมืองหัวเมืองชั้นนอกสมัยอยุธยาตอนต้น แต่หลังจากนั้นถูกอาณาจักรมุสลิมจากโลกมลายูเข้ารุกราน
หรืออาจจะรับอิทธิพลจากโลกมลายูและรับศาสนาอิสลามรวมถึงจารีตมลายูไป ซึ่งทำให้เกดะห์หรือไทรบุรีกลายเป็นเมืองมลายูอิสลามจนถึงปัจจุบัน

แม้จะขัดแย้งกับพงศาวดารไทรบุรี ซึ่งอ้างว่ามะโรง มหาวังสะ เป็นกษัตริย์จากดินแดนตุรกี (หรือเปอร์เซีย) และเรือที่ล่องมาถูกทำลายโดยนกยักษ์นั้น
แต่พงศาวดารไทรบุรีก็เป็นเนื้อหาแบบตำนานปรัมปรา อีกทั้งยังแต่งขึ้นในช่วงศตวรรษที่ 18 ทำให้พงศาวดารนี้ ไม่มีความน่าเชื่อถืออย่างจริงจังเท่าไร
ส่วนเมืองเก่า โบราณสถานในหุบเขาบูจัง แม้จะเก่าแก่กว่านครวัดและปรัมบานัน แต่นั้นก็เป็นโบราณสถานสมัยศรีวิชัยถึงโจฬะซึ่งอาจจะถูกทิ้งร้างไป
ไม่ได้มีความเกี่ยวข้องอันใดกับชาวมลายูเกดะห์หรือราชวงศ์เกดะห์ในปัจจุบัน (แต่ดูเหมือนคนเกดะห์จะภาคภูมิใจมากๆ ว่าตัวเองนั้นเก่าแก่กว่าใคร)
แม้แต่หลายสถานที่ในรัฐเกดะห์ ต่างก็ถูกตั้งชื่อที่คล้ายกับภาษาไทย เช่น เมืองจังหลุน หรือช้างหล่น - จังหล่น และเมืองบาลิง หรือบ้านลิง - บ่าตลิ่ง

ส่วนกรณีและเรื่องว่า ชาวมลายูเกดะห์เป็นคนไทยหรือไม่ อาจจะตอบยาก เหมือนที่ถามว่า คนไทยที่ถูกกวาดต้อนไปพม่านั้น ยังเป็นคนไทยอยู่หรือไม่
กรณีของคนไทยในพม่าที่ถูกกวาดต้อนไปนั้น เข้าใจว่า อาจจะถูกกลืนเป็นพม่าไปแล้ว รับวัฒนธรรม ประเพณี ชื่อแบบพม่าไปแล้ว แต่เกดะห์ยากกว่า
ชาวเกดะห์ เป็นมุสลิมไปแล้ว ทั้งยังมีชาวมลายูจากรัฐอื่น หรือแม้แต่คนจากที่อื่นทั้งในโลกมลายูและจากต่างแดน เข้ามาอาศัยในรัฐกันอยู่อย่างมาก
แม้อาจจะมีความเป็นไปได้ต่ำ แต่หากพิจารณาที่เกดะห์เป็นไม่กี่รัฐในมาเลเซียที่มีชื่อไทย (อีกรัฐคือปีนัง หรือเกาะหมาก ซึ่งมีประวัติศาสตร์ร่วมกัน)
ก็อาจจะมีความเป็นไปได้ระดับหนึ่ง ที่แท้ที่จริงแล้ว ชาวเกดะห์ จะมีเชื้อสายไทย แต่เวลาที่ผ่านไปทำให้พวกเขาเป็นชาวมลายูไปโดยสมบูรณ์แล้ว
 
สำหรับชื่อไทรบุรีนั้น ข้อสันนิษฐานแรกระบุไว้ว่าเมืองไทรบุรี จริงๆ มีชื่อว่าเมืองชัยบุรี แต่แผลงเป็นเมืองไซบุรีเพราะราษฎรอพยพมาจากหัวเมืองเหนือ
ข้อสันนิษฐานที่ 2 จากจดหมายเหตุฯ สมัยรัชกาลที่ 6 ระบุว่า มาจากคำว่า Khedda (ล้อมรอบ) ทำให้คนไทยนึกถึงไซหรืออวนดักปลา เลยเรียกไทรบุรี
อย่างไรก็ตาม คำว่า ไทรบุรี ที่มาจาก ไซ-อวนดักปลา น่าจะตกไป เพราะไม่มีอะไรที่บ่งบอกความเกี่ยวข้องระหว่างเกดะห์กับไซดักปลาโดยตรงได้เลย
ส่วนไทรบุรี ที่มาจากต้นไทรนั้น หากไม่ได้เกี่ยวข้องกับคำว่าไซบุรี ก็อาจจะเป็นชื่อเมืองที่ถูกเรียกขึ้นมาในภายหลังโดยชาวเมืองนครศรีธรรมราชเอง
มีคำกล่าวไว้ว่า "กินเมืองคอน นอนเมืองไทร" ซึ่งความผูกพันระหว่างนครศรีธรรมราชกับเมืองไทรบุรี อาจจะมีอะไรมากกว่าที่เรารู้กันอยู่ก็อาจเป็นได้

ประวัติศาสตร์ส่วนนี้ ยอมรับตรงๆ ว่าหาในเน็ตเอาง่ายๆ ไว้ก่อน เพราะอยากฟังความเห็นจากหลายๆ ท่านเพิ่มเติมที่อาจจะรู้มากกว่านี้เกี่ยวกับไทรบุรี
จริงๆ คนสยาม (หรือคนไทยแหลงใต้ในไทรบุรี) ส่วนใหญ่เป็นลูกหลานเมืองคอน อพยพไปมาหาสู่กับเมืองคอน แต่ที่มาที่ไปอาจจะลึกกว่านั้นก็ได้
พงศาวดารไทรบุรี พยายามเชื่อมโยงกับรัฐลังกาสุกะที่อยู่ฝั่งปัตตานี แต่ก็ไม่มีหลักฐานเป็นชิ้นเป็นอัน ขณะที่ปัตตานีเองก็ผูกพันกับกลันตันมากกว่า
ประเพณีการไปไหว้พระธาตุ 9 ครั้งของคนสยาม การไปมาหาสู่กันตั้งแต่หลายร้อยปีก่อน ความผูกพันระหว่างคนเมืองไทรกับเมืองคอนนั้นน่าสนใจ
และเรื่องที่น่าแปลกใจกว่าก็คือ มะละกา ไม่ได้แพร่อิทธิพลเข้าเกดะห์อย่างจริงจังเหมือนเมืองอื่นๆ เลย ซึ่งเราคงต้องมาดูกันต่อว่าเป็นเพราะอะไร