ศิลปะพระธาตุพนม ตอน ลายพระธาตุพนม (ลิขสิทธิ์ภาพ ภานุพงศ์)

กระทู้สนทนา

ศิลปะพื้นบ้าน ประวัติศาสตร์ไทย ภาพลายไทย อารยธรรม (Civilization)

1. ที่มาของลาย
จากกระทูแรกที่พูดถึงศิลปะพระธาตุพนมว่า พระธาตุพนมนั้นสร้างขึ้นมาในราวพุทธศตวรรษที่ 15 โดยศึกษาจากโครงสร้างทางสถาปัตยกรรมและลวดลายภาพสลักที่ปรากฎ ร่วมสมัยกับศิลปะทวารวดีอีสาน ขอมแบบพระโค พม่าแบบพุกาม และจามแบบหมี่เซิน A1 โดยในกระทูนี้จะนำเสนอเกี่ยวกับลายพระธาตุพนมอันเป็นลายที่มีความเป็นเอกลักษณ์เฉพาะถิ่น แต่ยังมีกลิ่นอายของศิลปะขอมต้นพระนครปะปนจากการศึกษาของ จขกท พบว่าลายเหล่านี้มีรากเหง้ามจากลายพรรณพฤกษาแบบกรีก-โรมัน โดยภาษาองกฤษจะใช้คำว่า Botanical pattern และ Akantas pattern ซึ่งลวดลายแกรีกโรมันนี้แผ่อิทธิพลมาถึงอินเดียในยุคของพระเจ้าอเล็กซานเดอร์มหาราช และถูกพัฒนาเรื่อยมาอย่างไม่ขาดสาย จนส่งอิทธิพลข้ามน้ำข้ามทะเลมาถึงเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ผ่านการค้าทางเรือนับตั้งแต่พุทธศตวรรษที่ 7

ลายกรีก-โรมัน สังเกตลายตรงกลางจะเป็นลายใบไม้ 3 แฉก มีความคล้ายคลึงกับลายขอมในพุทธศตวรรษที่ 12-14 มาก

เปรียบเทียบกนกพระธาตุพนม Vs กนกแบบปาละ

ภาพเปรียเทียบลายดอกไม้พระธาตุพนม Vs ดอกไม้แบบอินเดีย

ต้นกะทกรกป่า มีลำต้นเป็นเครือเถา มีใบเป็น 3 แฉก หนึ่งในเครือไม้ที่มีใเป็นสามแฉก

ลายกนกานศิวลึงค์ ศิลปขอมแบบสมโบร์ไพรกุก พุทธศตวรรษที่ 12

ลายกนกศิลปะขอมแบบไพรกเม็ง พุทธศตวรรษที่ 13

ลายกนกศิลปะขอมแบบกมปงพระ พุทธศตวรรษที่ 13-14

ลายกนกศิลปะทวารวดีอีสาน พบที่ฐานใบเสมา ราวพุทธศตวรรษที่ 14-16

ลายกนกศิลปะทวารวดีอีสาน สลักลงบนใบเสมา ราวพุทธศตวรรษที่ 14-16

ลายกนกพระธาตุพนม ปรับรูปแบบให้เห็นถึงเค้าความเป็นมาจากศิลปะกรีก-โรมัน

ลายพระธาตุพนม ศิลปะเฉพาะถิ่น พุทธศตวรรษที่ 15

2. วิธีการผูกลาย
การผูกลายจะเป็นการต่อก้านออกไป โดยมียอดของตัวกนกก่อนหน้าเกี่ยวก้านที่ต่อออกไปเสมอ และส่วนยอดที่เกี่ยวออกไป บางครั้งก็ทำให้กลายเป็นกนกอีกตัว และบางครั้งก้านที่ต่อออกไปก็อาจจะเป็นการต่อออกไปจากแกนกลางของตัวกนก ดังภาพ

ภาพแสดงการผูกลายแบบตรง จะสังเกตว่าทุกครังของการต่อก้านออกไปจะมียอดของตัวกนกก่อนหน้าเกี่ยวก้านเอาไว้