จากกระทู้ http://ppantip.com/topic/35662307 เห็นหลายคนสะใจที่ไทยเราทำฝรั่งเศสเงิบไปหลายดอกในยุคล่าอาณานิคม

แต่ความจริงไม่น่าจะง่ายขนาดนั้น เพราะไม่งั้น ร.5 คงไม่ประพันธ์บทกลอนแสดงความปวดร้าวต่อเหตุการณ์เช่นนี้

ถึงแม้จะเป็นทางเลือกที่ดีที่สุด เจ็บน้อยที่สุด แต่ก็ปฏิเสธไม่ได้ว่าแผลที่เกิดขึ้นนั้นสาหัสมิใช่เบา

http://kingprajadhipokstudy.blogspot.com/2011/02/blog-post.html
https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=231650303644758&id=490279611013358


⊙ เจ็บนานหนักอกผู้ บริรักษ์ ปวงเฮย
คิดใคร่ลาลาญหัก ปลดเปลื้อง
ความเหนื่อยแห่งสูจัก พลันสร่าง
ตูจักสู่ภพเบื้อง หน้านั้น พลันเกษม
⊙ เป็นฝีสามยอดแล้ว ยังราย ส่านอ
ปวดเจ็บใครจักหมาย เชื่อได้
ใช่เป็นแต่ส่วนกาย เศียรกลัด กลุ้มแฮ
ใครต่อเป็นจึ่งผู้ นั่นนั้น เห็นจริง
⊙ ตะปูดอกใหญ่ตรึ้ง บาทา อยู่เฮย
จึงบ่อาจลีลา คล่องได้
เชิญผู้ที่เมตตา แก่สัตว์ ปวงเฮย
ชักตะปูนี้ให้ ส่งข้าอันขยม
⊙ ชีวิตมนุษย์นี้ เปลี่ยนแปลง จริงนอ
ทุกข์และสุขพลิกแพลง มากครั้ง
โบราณท่านจึ่งแสดง เป็นเยี่ยง อย่างนา
ชั่วนับเจ็ดทีทั้ง เจ็ดข้าง ฝ่ายดี
⊙ เป็นเด็กมีสุขคล้าย ดีรฉาน
รู้สุขรู้ทุกข์หาญ ขลาดด้วย
ละอย่างละอย่างพาล หย่อนเพราะ เผลอแฮ
คล้ายกับผู้จวนม้วย ชีพสิ้น สติสูญ
⊙ ฉันไปปะเด็กห้า หกคน
โกนเกศนุ่งขาวยล เคลิบเคลิ้ม
ถามเขาว่าเป็นคน เชิญเครื่อง
ไปที่หอศพเริ้ม ริกเร้าเหงาใจ
⊙ กล้วยเผาเหลืองแก่ก้ำ เกินพระ ลักษณ์นา
แรกก็ออกอร่อยจะ ใคร่กล้ำ
นานวันยิ่งเครอะคระ กลืนยาก
ทนจ่อซ่อมจิ้มจ้ำ -สิ้นสุดใบ
⊙ เจ็บนานนึกหน่ายนิตย์ มะนะเรื่องบำรุงกาย
ส่วนจิตต์บมีสบาย ศิระกลุ้มอุราตรึง
แม้หายก็พลันยาก จะลำบากฤทัยพึง
ตริแต่จะถูกรึง อุระรัดและอัตรา
⊙ กลัวเป็นทวิราช บตริป้องอยุธยา
เสียเมืองจึงนินทา บละเว้นฤวางวาย
คิดใดจะเกี่ยงแก้ ก็บพบวึ่งเงื่อนสาย
สบหน้ามนุษย์อาย จึงจะอุดแลเลยสูญ

จนกรมพระยาดำรงราชานุภาพ ต้องแต่งกลอนตอบปลอบขวัญพระองค์

⊙ ขอเดชะเบื้องบาทวรราชะปกศรี.... โรตม์ข้าผู้มั่นมีมานะตั้งกตัญญู
ได้รับพระราชทานอ่านราชนิพันธ์ดู....... ทั้งโคลงและฉันท์ตูข้าจึงตริดำริตาม
อันพระประชวรครั้งนี้แท้ทั้งไผทสยาม... เหล่าข้าพระบาทความวิตกพ้นจะอุปมา
ประสาแต่อยู่ใกล้ทั้งรู้ใช่ว่าหนักหนา........เลือดเนื้อผิเจือยาให้หายได้จะชิงถวาย
ทุกหน้าทุกตาดูบพบผู้จะพึงสบาย...........ปรับทุกข์ทุรนทุรายกันมิเว้นทิวาวัน
.
⊙ ดุจเหล่าข้าพละนาวะเหว่ว้ากะปิตัน.. นายท้ายฉงนงันทิศทางก็คลางแคลง
นายกลประจำจักรจะใช้หนักก็นึกแหนง.......จะรอก็ระแวงจะไม่ทันธุระการ
อึดอัดทุกหน้าที่ทุกทวีทุกวันวาร.............. เหตุห่างบดียานอันเคยไว้น้ำใจชน
ถ้าจะว่าบรรดากิจก็ไม่ผิด ณ นิยม..............เรือแล่นยทะเลลมะเปรียบต่อก็พอกัน
⊙ ธรรมดามหาสมุทรมีคราวหยุดพายุผัน........มีคราวสลาตันตั้งระลอกกระฉอกฉาน
ผิวพอกำลังเรือก็แล่นรอดไม่ร้าวราน......หากกรรมจะบันดาลก็คงล่มทุกลำไป
ชาวเรือก็ย่อมรู้ฉะนี้อยู่ทุกจิตต์ใจ.......แต่ลอยอยู่ตราบใดต้องจำแก้ด้วยแรงระดม
แก้รอดตลอดฝั่งจะรอดทั้งจะชื่นชม....... เหลือแก้ก็จำจมให้ปรากฏว่าถึงกรรม
ผิวทอดธุระนิ่งบวุ่นวิ่งเยียวยาทำ.............ที่สุดก็สูญลำเหมือนที่แก้ไม่หวาดไหว
ผิดกันแต่ถ้าแก้ให้เต็มแย่จึงจมไป....ใครห่อนประมาทใจว่าขลาดเขลาและเมาเมิน
เสียทีก็มีชื่อได้เลื่องลือสรรเสริญ.......สงสารว่ากรรมเกินกำลังดอกจึงจมสูญ
นี้ในน้ำใจข้าอุปมาบังคมทูล............. .ทุกวันนี้อาดูรแต่ที่พระประชวรนาน
เปรียบตัวเหมือนอย่างม้านี้เป็นพาหนะยาน.. ผูกเครื่องบังเหียนอานประจำหน้าพลับพลาชัย
คอยพระประทับอาสน์กระหยับบาทจะพาไคล........ตามแต่พระทัยไท ธ จะชักไปซ้ายขวา
ไกลใกล้บได้เลือกจะกระเดือกเต็มประดา.... ตราบเท่าจะถึงวาระชีวิตมลายปราณ
⊙ ขอตายให้ตาหลับด้วยชื่อนับว่าชายชาญ.. เกิดมาประสบภารธุระได้บำเพ็ญทำ
ด้วยเดชะบุญญาภินิหารแห่งคำ..................สัตย์ข้าจงได้สำฤทธิดังมโนหมาย
ขอจงวราพาธบรมนาถเร่งเคลื่อนคลาย...พระจิตต์พระวรกายจะผ่องพ้นที่หม่นหมอง
ขอจงสำเร็จราชะประสงค์ที่ทรงปอง......ปกข้าฝ่าละอองพระบาทให้สามัคคี
ขอเหตุที่ขุ่นขัดจะวิบัติพระขันตี.......จงคลายเหมือนหลายปีจะลืมเลิกละลายสูญ
ขอจงพระชนมายุสถาวรพูน.......เพิ่มเกียรติอนุกูลสยามรัฐพิพัฒน์ผลฯ

ตรงที่ขีดเส้นใต้นี่เนื้อหาดีมาก จำได้ว่าเป็นบทอาขยานให้เด็กท่องสมัยก่อนด้วย