ทุกสิ่งทั้งสิ่งที่มีชีวิตและสิ่งที่ไม่มีชีวิตที่เกิดขึ้นมาในโลกนี้ แม้จะมีรูปร่างและสภาวะที่แตกต่างกัน แต่สรุปแล้วมันก็เกิดขึ้นมาจากการปรุงแต่งของธาตุเพียง ๖ อย่างเท่านั้น ซึ่งคำว่า ธาตุ นี้ทางพุทธศาสนาจะหมายถึง คุณสมบัติของสิ่งต่างๆ หรือหมายถึง สิ่งที่มีอยู่จริง โดยธาตุที่เป็นพื้นฐานทั้ง ๖ ก็ได้แก่

          ๑. ธาตุดิน ซึ่งก็คือ คุณสมบัติที่ค่อนแข็ง

          ๒. ธาตุน้ำ ซึ่งก็คือ คุณสมบัติที่เหลว ไหลได้

          ๓. ธาตุไฟ ซึ่งก็คือ คุณสมบัติที่ร้อน ทำลาย

          ๔. ธาตุลม ซึ่งก็คือ คุณสมบัติที่บางเบา แผ่กระจาย

          ๕. ธาตุว่าง ซึ่งก็คือ คุณสมบัติที่เป็นที่ว่าง หรือสุญญากาศ

          ๖. ธาตุวิญญาณ ซึ่งก็คือ คุณสมบัติที่ทำให้เกิดการรับรู้ได้

          ธาตุดิน ธาตุน้ำ ธาตุไฟ และธาตุลม นี้เรียกว่า รูปธาตุ ที่หมายถึง คุณสมบัติที่มีรูปร่าง ซึ่งรูปธาตุทั้ง ๔ นี้เอง ที่ได้ปรุงแต่งให้เกิดเป็นแร่ธาตุ วัตถุสิ่งของ และพลังงานทั้งหลายขึ้นมา รวมทั้งปรุงแต่งให้เกิดร่างกายของพืช สัตว์ และคนขึ้นมา ซึ่งรูปธาตุนี้ก็ต้องอาศัยธาตุว่างหรือสุญญากาศอยู่ ถ้าไม่มีธาตุว่าง รูปธาตุก็จะไม่มีที่อยู่อาศัย

          ส่วนธาตุวิญญาณ หรือ วิญญาณธาตุนี้ จัดเป็น นามธาตุ ที่หมายถึง คุณสมบัติที่มีแต่ชื่อ ไม่มีรูปร่างเหมือนวัตถุ โดยธาตุวิญญาณนี้เป็นธาตุพิเศษ ที่ต้องอาศัยรูปธาตุที่เหมาะสม (คือในพืช สัตว์ คน) จึงจะเกิดขึ้นมาได้ (คือต้องอาศัยระบบประสาททั้ง ๖ ของร่างกายที่ยังเป็นๆอยู่เพื่อเกิดขึ้นมา) ซึ่งธาตุวิญญาณนี้เองที่เมื่อเกิดขึ้นมาในร่างกายใดแล้ว ก็จะทำให้ร่างกายนั้นเกิดเป็นสิ่งที่มีชีวิต ที่สามารถรับรู้สิ่งต่างๆที่มาสัมผัสได้ แล้วก็เกิดความรู้สึกต่อสิ่งที่รับรู้ได แล้วก็เกิดการจำสิ่งที่รับรู้ได้ และการคิดได้ ที่เราสมมติเรียกว่า จิต หรือ ใจ ขึ้นมา  

          ธาตุทั้ง ๖ นี้จัดว่าเป็นสิ่งที่มีอยู่จริง คือสิ่งทั้งหลายทั้งสิ่งที่มีชีวิตและสิ่งที่ไม่มีชีวิตในโลกนี้ ล้วนไม่ได้มีตัวตนอยู่จริง แต่มันอาศัยธาตุทั้ง ๖ นี้มาปรุงแต่งหรือสร้างขึ้นมาได้อย่างน่าอัศจรรย์ หรือเรียกได้ว่า สิ่งที่มีอยู่จริงๆก็คือธาตุเท่านั้น นอกนั้นไม่ใช่ของจริง ซึ่งธาตุทั้ง ๖ นี้ ไม่ได้เป็นธาตุหรือตัวตนเฉพาะของใคร มันเป็นสิ่งที่มีอยู่แล้วตามธรรมชาติ แต่มันก็สามารถปรุงแต่งให้เกิดเป็นรูปร่างและจิตใจที่แตกต่างกันขึ้นมาได้อย่างมากมายได้อย่างน่าอัศจรรย์ เหมือนกับว่าเรามีดินเหนียวกับน้ำอยู่ แล้วเราก็เอาดินเหนียวกับน้ำนั้นมาผสมกันปั้นเป็นรูปร่างสิ่งของที่แตกต่างกันขึ้นมามากมาย ซึ่งสิ่งของทั้งหลายที่เราปั้นขึ้นมานี้  แท้จริงมันก็เป็นแค่ดินเหนียวกับน้ำที่ผสมกันเท่านั้น มันหาได้มีตัวตน (อัตตา) เป็นของตนเองไม่ ซึ่งนี่ก็คือลักษณะของอนัตตาที่พระพุทธเจ้าสอน