จากความเป็นจริง จิตจะคิดนึกหรือปรุงแต่งอาการต่างๆ(ที่เรียกว่าสังขารขันธ์)ขึ้นมาได้ จิตจะต้อง มีการจำสิ่งต่างๆที่รู้สึกได้(ที่เรียกว่าสัญญาขันธ์) ถ้าไม่มีการจำสิ่งที่รู้สึกได้ จิตก็จะคิดนึกปรุงแต่งไม่ได้
การที่จิตจะจำสิ่งต่างๆได้ จิตจะต้องมีความรู้สึกต่อสิ่งต่างๆที่รับรู้ได้(ที่เรียกว่าเวทนาขันธ์) ถ้าไม่มีความรู้สึกต่อสิ่งต่างๆที่รับรู้ จิตก็จะจำสิ่งที่รับรู้ไม่ได้
การที่จิตจะรู้สึกต่อสิ่งที่ต่างๆได้ จิตจะต้องมีการรับรู้สิ่งต่างๆนั้นได้(ที่เรียกว่าวิญญาณขันธ์) ถ้าไม่มีการรับรู้สิ่งต่างๆ จิตก็จะไม่มีความรู้สึกต่อสิ่งที่รับรู้ทั้งหลายได้
การที่จิตจะมีการรับรู้สิ่งต่างๆได้ จิตจะต้องอาศัยระบบประสาท(ทั้ง ๖ คือตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ)ของร่างกายเพื่อมารับรู้สิ่งต่างๆภายนอก(อันได้แก่ รูป เสียง กลิ่น รส สิ่งสัมผัสกาย สิ่งสัมผัสจิต) ถ้าไม่มีระบบประสาทของร่างกาย ก็จะไม่มีการรับรู้
การที่ระบบประสาทของร่างกายจะรับรู้สิ่งต่างๆได้ ร่างกายจะต้องยังมีชีวิตอย่างสมบูรณ์อยู่ ถ้าร่างกายไม่มีชีวิต(หรือตาย)หรือไม่สมบูรณ์ ระบบประสาทก็จะเสียหายและไม่รับรู้สิ่งใดๆได้
สรุปได้ว่า ถ้าร่างกายตาย ระบบประสาทก็จะเสียหาย แล้ววิญญาณหรือการรับรู้ทางระบบประสาททั้ง ๖ ของร่างกายก็จะไม่เกิดขึ้น แล้วความรู้สึกก็จะไม่เกิด แล้วการจำได้ก็จะไม่เกิด แล้วการคิดนึกปรุงแต่งก็จะไม่มี ซึ่งนี่คือระบบการทำงานของจิตที่แสนอัศจรรย์ แต่จิตก็เป็นเพียงสิ่งปรุงแต่งที่ต้องอาศัยสิ่งอื่นมาปรุงแต่งขึ้นชั่วคราวและหาตัวตนที่แท้จริงของตัวเองไม่มี รวมทั้งเมื่อจิตเกิดขึ้นมันก็ยังมีความรู้สึกที่ต้องทนอยู่ตลอดเวลาอีกด้วย(ตามกฎไตลักษณ์)
จิตคิดนึกปรุงแต่งได้เพราะมีความทรงจำ
การที่จิตจะจำสิ่งต่างๆได้ จิตจะต้องมีความรู้สึกต่อสิ่งต่างๆที่รับรู้ได้(ที่เรียกว่าเวทนาขันธ์) ถ้าไม่มีความรู้สึกต่อสิ่งต่างๆที่รับรู้ จิตก็จะจำสิ่งที่รับรู้ไม่ได้
การที่จิตจะรู้สึกต่อสิ่งที่ต่างๆได้ จิตจะต้องมีการรับรู้สิ่งต่างๆนั้นได้(ที่เรียกว่าวิญญาณขันธ์) ถ้าไม่มีการรับรู้สิ่งต่างๆ จิตก็จะไม่มีความรู้สึกต่อสิ่งที่รับรู้ทั้งหลายได้
การที่จิตจะมีการรับรู้สิ่งต่างๆได้ จิตจะต้องอาศัยระบบประสาท(ทั้ง ๖ คือตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ)ของร่างกายเพื่อมารับรู้สิ่งต่างๆภายนอก(อันได้แก่ รูป เสียง กลิ่น รส สิ่งสัมผัสกาย สิ่งสัมผัสจิต) ถ้าไม่มีระบบประสาทของร่างกาย ก็จะไม่มีการรับรู้
การที่ระบบประสาทของร่างกายจะรับรู้สิ่งต่างๆได้ ร่างกายจะต้องยังมีชีวิตอย่างสมบูรณ์อยู่ ถ้าร่างกายไม่มีชีวิต(หรือตาย)หรือไม่สมบูรณ์ ระบบประสาทก็จะเสียหายและไม่รับรู้สิ่งใดๆได้
สรุปได้ว่า ถ้าร่างกายตาย ระบบประสาทก็จะเสียหาย แล้ววิญญาณหรือการรับรู้ทางระบบประสาททั้ง ๖ ของร่างกายก็จะไม่เกิดขึ้น แล้วความรู้สึกก็จะไม่เกิด แล้วการจำได้ก็จะไม่เกิด แล้วการคิดนึกปรุงแต่งก็จะไม่มี ซึ่งนี่คือระบบการทำงานของจิตที่แสนอัศจรรย์ แต่จิตก็เป็นเพียงสิ่งปรุงแต่งที่ต้องอาศัยสิ่งอื่นมาปรุงแต่งขึ้นชั่วคราวและหาตัวตนที่แท้จริงของตัวเองไม่มี รวมทั้งเมื่อจิตเกิดขึ้นมันก็ยังมีความรู้สึกที่ต้องทนอยู่ตลอดเวลาอีกด้วย(ตามกฎไตลักษณ์)