ปฏิจจสมุปบาท เป็นธรรมอันลึกซึ้ง ของพระพุทธองค์ ว่าด้วยเหตุแห่งการมีขึ้นของทุกข์ และการดับไป ของทุกข์ 

ผู้ศึกษาปฏิจจ ฯ หรือ พุทธศาสนิกชน เป็นจำนวนมาก  เห็นว่า วิญญาณ เป็นนาม จริงหรือไม่ ? และ นอกจากนั้น วิญญาณ  อยู่ในคำอธิบายเรื่องปฏิจจฯ ถึงสองแห่ง  ( อีกแห่งหนึ่งคือผัสสะ) มันเป็นอย่างไรกันแน่ วิญญาณคืออะไร เกิด ดับ  ตลอดวันคืน เลยหรือไม่?