โน้ตเพลง "สุดใจ" และ "สายสมร" ของชาวสยามในสายตาของชาวยุโรป


สวัสดีครับ ชาวพันทิปทุกท่าน
วันนี้ผมจะมาพูดถึงโน้ตเพลง "สุดใจ" และ "สายสมร" ของชาวสยามในช่วงปลายสมัยอยุธยา ที่ได้ถูกบันทึกไว้ในหนังสือของชาวฝรั่งเศส 2 คน คือ นิโคลาส์ แชร์แวส และซิมง เดอ ลา ลูแบร์

โดยบทความของ ศิริพจน์ เหล่ามานะเจริญ ได้ตั้งข้อสงสัยว่า โน้ตเพลง "สายสมร" นั้นอาจไม่ได้ถูกบันทึกโดยคณะของลา ลูแบร์ เอง แต่เป็นการหยิบยืมมาจากโน้ตเพลงที่แชร์แวสได้เขียนไว้อีกเพลงหนึ่ง แต่ไม่ได้รับการตีพิมพ์

เหตุผลที่เชื่อเช่นนี้ เนื่องมาจาก 
1. แชร์แวสระบุไว้ในเอกสารของตนว่า ได้จดโน้ตเพลงจากแผ่นดินของพระนารายณ์มาสองเพลง แต่ฉบับที่ตีพิมพ์ครั้งแรกในภาคภาษาฝรั่งเศสกลับมีเฉพาะโน้ตเพลง "สุดใจ" เพียงเพลงเดียว 
2. ลา ลูแบร์ มีทัศนะต่อดนตรีในกรุงศรีอยุธยาในเชิงดูแคลน ในขณะที่แชร์แวสเป็นมิชชันนารีที่สนใจศึกษาวัฒนธรรมพื้นเมือง จึงมีความเป็นไปได้ที่แชร์แวสจะให้ความสำคัญกับดนตรีพื้นเมืองมากกว่าลา ลูแบร์

นอกจากนี้ บทความยังได้กล่าวถึงทัศนคติของชาวยุโรปในยุคนั้นที่มักมองดินแดนภายนอกว่าต่ำต้อยกว่าตนเอง ส่งผลทำให้เกิดการตีพิมพ์หนังสือการสำรวจดินแดนใหม่ๆ ในยุโรปอย่างบิดเบือนจากสายตาของคนนอก โดยมองว่าดนตรีไทยเป็นดนตรีชั้นต่ำตามสายตาของชาวยุโรปชั้นสูง

จากข้อสังเกตเหล่านี้ ศิริพจน์ เหล่ามานะเจริญ จึงเสนอว่า โน้ตเพลง "สายสมร" ควรได้รับการประเมินค่ากันใหม่ โดยพิจารณาจากหลักฐานแวดล้อมอื่นๆ ประกอบกันด้วย

ผมคิดว่าข้อสังเกตของศิริพจน์ เหล่ามานะเจริญ นั้นน่าสนใจมาก และควรได้รับการพิจารณาอย่างรอบคอบ เพราะหากข้อสันนิษฐานของเขาเป็นจริง ก็หมายความว่าโน้ตเพลง "สายสมร" นั้นอาจไม่ใช่โน้ตเพลงที่เก่าแก่ที่สุดของชาวสยามอย่างที่เข้าใจกัน
อย่างไรก็ตาม เรื่องนี้ก็ยังมีรายละเอียดที่ต้องศึกษาเพิ่มเติมอยู่อีกมาก เช่น หลักฐานแวดล้อมอื่นๆ ที่อาจนำมาประกอบการพิจารณา หรือการถอดความโน้ตเพลงอย่างละเอียดเพื่อให้เข้าใจถึงลักษณะเพลงได้ชัดเจนยิ่งขึ้น

ผมจึงอยากเชิญชวนทุกท่านที่สนใจเรื่องนี้มาร่วมแลกเปลี่ยนความคิดเห็นกัน เพื่อหาข้อสรุปที่กระจ่างแจ้งยิ่งขึ้น

คำถาม:

1. คุณคิดว่าข้อสันนิษฐานของศิริพจน์ เหล่ามานะเจริญ นั้นน่าเชื่อถือหรือไม่?

2. หลักฐานแวดล้อมอื่นๆ ที่คุณคิดว่าอาจนำมาประกอบการพิจารณาได้มีอะไรบ้าง?

3. อยากให้มีการถอดความโน้ตเพลง "สายสมร" อย่างละเอียดเพื่อหาข้อสรุปอย่างไรบ้าง?

คำตอบของผม:

1. ผมคิดว่าข้อสันนิษฐานของศิริพจน์ เหล่ามานะเจริญ นั้นน่าเชื่อถืออยู่บ้าง เพราะมีหลักฐานที่สนับสนุนอยู่บ้าง เช่น แชร์แวสระบุไว้ในเอกสารของตนว่า ได้จดโน้ตเพลงจากแผ่นดินของพระนารายณ์มาสองเพลง แต่ฉบับที่ตีพิมพ์ครั้งแรกในภาคภาษาฝรั่งเศสกลับมีเฉพาะโน้ตเพลง "สุดใจ" เพียงเพลงเดียว อย่างไรก็ตาม ก็ยังมีข้อสงสัยอยู่บ้าง เช่น แชร์แวสไม่ได้ระบุชื่อโน้ตเพลงทั้งสองเพลง ดังนั้น จึงเป็นไปได้ว่าเพลง "สายสมร" ที่ลา ลูแบร์บันทึกไว้อาจเป็นเพลงเดียวกับเพลงที่แชร์แวสบันทึกไว้ แต่ไม่ได้ระบุชื่อไว้

2. หลักฐานแวดล้อมอื่นๆ ที่อาจนำมาประกอบการพิจารณาได้ เช่น
หลักฐานจากเอกสารของแชร์แวสเพิ่มเติม เช่น จดหมาย บันทึก หรือเอกสารอื่นๆ ที่อาจกล่าวถึงโน้ตเพลง "สุดใจ" และ "สายสมร"
หลักฐานจากแหล่งอื่น เช่น บันทึกของชาวต่างชาติที่เดินทางมายังกรุงศรีอยุธยาในยุคเดียวกัน
หลักฐานทางดนตรี เช่น โน้ตเพลงอื่นๆ ของชาวสยามในยุคเดียวกัน

3. อยากให้มีการถอดความโน้ตเพลง "สายสมร" อย่างละเอียด เพื่อให้เข้าใจถึงลักษณะเพลงได้ชัดเจนยิ่งขึ้น เช่น จังหวะ ความเร็ว รูปแบบท่วงทำนอง เป็นต้น นอกจากนี้ยังควรพิจารณาถึงบริบททางวัฒนธรรมและสังคมในยุคที่เพลงนี้ถูกแต่งขึ้นด้วย เพื่อให้เข้าใจถึงความหมายและคุณค่าของเพลงได้มากขึ้น

ผมหวังว่ากระทู้นี้จะเป็นประโยชน์ต่อผู้ที่สนใจเรื่องโน้ตเพลง "สุดใจ" และ "สายสมร" ของชาวสยามในสายตาของชาวยุโรป และหวังว่าเราจะได้ช่วยกันหาข้อสรุปที่กระจ่างแจ้งยิ่งขึ้น

ที่มาของข้อมูล
มติชนสุดสัปดาห์ ฉบับวันที่ 16 - 22 กันยายน 2559
คอลัมน์
On History
ผู้เขียน
ศิริพจน์ เหล่ามานะเจริญ
เผยแพร่
วันพฤหัสที่ 22 กันยายน พ.ศ.2559