https://www.dhammahome.com/cd/topic/14/18


ตอนที่ ๑๘
สนทนาธรรมที่โรงพยาบาลปากเกร็ดเวชการ พ.ศ. ๒๕๓๖
 
ถ.   เรียนถามว่า สภาพรู้ ที่รับฟัง ฟังแล้วเกิดความเข้าใจ หรือพยายามศึกษา อ่านอะไรพยายามจะเข้าใจ เดิมอาจจะคิดว่า เป็นความรู้ แต่เท่าที่อ่านทราบว่า ความรู้ที่เกิดจากการปฏิบัติจริงๆ สมมติว่า เกิดจากที่เราปฏิบัติธรรม หรือว่าเกิดจากการมีสมาธิ และเกิดรับรู้เอง เห็นเอง ตรงนี้ต่างกับสภาพความรู้จากที่ฟัง หรือจากที่อ่าน ที่ศึกษาอย่างไร

ส.   เวลานี้มีทางหลงทาง คือว่า ทางมีไปสู่ความรู้แจ้งสภาพธรรมที่กำลังปรากฏ เป็นของจริง เป็นอริยมรรค เป็นมรรคมีองค์ ๘ หรือจะใช้คำว่า ทางสายกลาง มัชฌิมาปฏิปทา นี้มีอีกหลายชื่อทีเดียว แต่ให้ทราบว่า ทางที่จะรู้ความจริงของสภาพธรรมที่กำลังปรากฏ ที่เกิดดับมี อันนี้เป็นทางจริงๆ นอกจากนั้นยังมีทางสำหรับจะหลง คือ ไม่ใช่ทางนี้ ไปทางอื่นและหวังเพียงหวังว่า จะถึงทางนี้    แต่การที่จะรู้ว่า ทางนี้เป็นทางจริง หรือว่า เป็นทางที่จะหลงทาง คือว่า ปัญญามีหรือไม่ พระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าเป็นพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าด้วยพระปัญญา ถ้าไม่มีปัญญาแล้วอย่างไรๆ ก็เป็นพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าไม่ได้แน่ หรือพระสาวก ตั้งแต่พระโสดาบันจนถึงพระอรหันต์ก็ต้องมีปัญญา    และถ้าปัญญาขั้นฟังไม่มี ปัญญาขั้นอื่นจะมีได้ไหม   เป็นเรื่องของปัญญาล้วนๆ ที่กำลังมาฟัง ขณะนี้ ใครเข้าใจ เคยเป็นเรา แต่ให้ทราบความจริงว่า เป็นปัญญาซึ่งเริ่มเกิด เริ่มเจริญ เริ่มที่จะรู้ว่า สภาพธรรมที่มีจริงนั้นคืออะไรในขณะนี้ นี้เป็นปัญญาขั้น ๑   เพราะฉะนั้นที่ใช้คำว่า ปฏิบัติ เข้าใจว่า คนที่ใช้คำนี้ ก่อนนั้นไม่ศึกษาเลย ไม่ได้ฟังพระธรรมเลยด้วยซ้ำไป แต่ได้ยินแต่คำว่า ปฏิบัติ และภาษาไทยใช้คำนี้มาก พอพูดถึงคำว่า ปฏิบัติ คนไทยทุกคนรู้เลยแปลว่า ทำ ไม่ว่าจะทำอะไรทั้งสิ้น ปฏิบัติ คือ ทำนั่นเอง    เพราะฉะนั้น พอบอกว่า ต้องไปปฏิบัติธรรม เลยคิดว่า ต้องไปทำอะไรสักอย่าง แต่ว่า ไม่ใช่เขียนหนังสือ ไม่ใช่ว่ายน้ำ ไม่ใช่อะไรเหมือนทางโลกที่ทำกันอยู่ คงจะต้องไปนั่งขัดสมาธิและหลับตา เพราะว่า มีหลานเล็กๆ คนหนึ่ง เขาบอกคุณยายของเขาให้นั่งขัดสมาธิ เอามือซ้อนกันและหลับตา โรงเรียนอนุบาลเอง แต่เขาเข้าใจว่า นั่นคือ ปฏิบัติ นั่นคือทำ ซึ่งความจริงแล้วไม่ใช่อย่างนั้นเลย    เวลานี้กำลังทำอะไรหรือเปล่า เวลานี้เดิมเข้าใจว่า เราไม่ได้ทำงานอื่นแต่กำลังทำเหมือนกัน คือ กำลังนั่งฟังธรรม นี้คือ กำลังทำเหมือนกัน แต่ไม่ใช่ทำอย่างอื่น จริงๆ แล้ว เห็นกำลังทำหน้าที่เห็น เป็นหน้าที่ของจิต    เวลาพูดเรื่องจิต เหมือนกับว่า เข้าใจแล้ว แต่ว่าจริงๆ แล้วถามว่า จิตอยู่ที่ไหนขณะนี้ เดี๋ยวนี้จิตทำอะไร ถ้ามีจริงๆ ต้องสามารถที่จะยกออกมาให้เห็นได้ว่า นี้คือจิต และจิตมีลักษณะอย่างนี้ และจิตกำลังทำหน้าที่อย่างนี้    เพราะฉะนั้นให้ทราบว่า ขณะนี้บางคนอาจจะบอกว่า นั่งเฉยๆ ไม่ได้ทำอะไร     แต่ความจริงสภาพธรรมที่เป็นนามธรรมเกิดขึ้นต้องทำกิจการงานทุกขณะ     ไม่มีจิตแม้ขณะเดียว หรือประเภทเดียวซึ่งเกิดขึ้นแล้วไม่ได้ทำอะไร เวลานี้จิตเกิดแล้วดับ จิตขณะ ๑ สั้นมาก เกิดขึ้นอย่างรวดเร็วและดับ แต่ถึงอย่างนั้นเมื่อจิตเกิดแล้ว เกิดเพื่อทำกิจการงานนั้น เฉพาะหน้าที่นั้นแล้วดับ   เพราะฉะนั้น ขณะนี้ที่เห็น เป็นจิตเกิดขึ้นทำหน้าที่เห็น ขณะที่ได้ยิน เป็นจิตเกิดขึ้นทำหน้าที่ของจิตได้ยิน เพราะฉะนั้น สภาพธรรมแต่ละอย่างมีกิจหน้าที่ ที่บอกว่า ปฏิบัติ เอาอะไรปฏิบัติ  กำลังเห็น ถ้าจะบอกว่า ปฏิบัติธรรม เอาอะไรปฏิบัติ จิตเห็นปฏิบัติอะไรไม่ได้ ได้แต่เห็นอย่างเดียว จิตได้ยินทำอะไรไม่ได้นอกจากได้ยินอย่างเดียว จิตได้กลิ่นทำอย่างอื่นไม่ได้นอกจากได้กลิ่น จิตที่รู้สิ่งที่กำลังอ่อนหรือแข็ง ทำอย่างอื่นไม่ได้เลยนอกจากรู้อ่อนหรือแข็ง จิตที่คิดนึกคิด เหมือนกัน หมายความว่า จะคิดอะไรก็ได้ แต่คิดเป็นจิตที่คิด ไม่ใช่จิตที่เห็น ไม่ใช่จิตที่ได้ยิน    เพราะฉะนั้น ให้ทราบว่า จิตทุกประเภท ทุกขณะ เกิดขึ้นปฏิบัติกิจ เพราะฉะนั้น ถ้าพูดว่า ขณะนี้ที่เราเห็น เราไม่ปฏิบัติธรรมหรืออะไรก็ตามแต่ เพราะฉะนั้น ขณะที่ปฏิบัติธรรม อะไรปฏิบัติ ต้องมีสภาพธรรมที่ปฏิบัติ เหมือนจิตกำลังปฏิบัติหน้าที่เห็น หน้าที่ได้ยิน เพราะฉะนั้น ถ้าจะมีการปฏิบัติธรรม ต้องรู้ว่า อะไรปฏิบัติ ถ้าตอบไม่ได้ ไม่ใช่ปฏิบัติธรรม เพราะฉะนั้น อย่าเพิ่งคิดว่า เขาปฏิบัติธรรมโดยที่เขาไม่รู้อะไรเลย แล้วอยู่ดีๆ นั่งไปนั่งมา สักครู่เกิดรู้ขึ้นมา เป็นสิ่งที่เป็นไปได้ เพราะว่า ถ้ารู้ ต้องรู้ความจริงเดี๋ยวนี้ที่กำลังปรากฏ นี้คือปัญญา สิ่งเมื่อกี้นี้ดับหมดแล้ว สิ่งที่จะเกิดข้างหน้าก็ยังไม่เกิด เพราะฉะนั้น ขณะนี้ของจริง คือ เดี๋ยวนี้เอง ทางตาที่กำลังเห็น จริง ทางหูที่กำลังได้ยิน จริง ทางกายที่กระทบสัมผัส จริง ทางใจที่กำลังคิดนึก จริง ปัญญารู้ความจริง คือ รู้สิ่งที่กำลังปรากฏในขณะนี้จึงเป็นปัญญา แต่ถ้าไม่รู้สิ่งที่กำลังมีในขณะนี้ ใครจะบอกว่า เป็นปัญญาก็ไม่ใช่ปัญญา จะเป็นปัญญาได้อย่างไร ในเมื่อไม่รู้สิ่งที่มีจริงๆ ที่กำลังปรากฏ เพราะฉะนั้น ปฏิบัติธรรม ถ้าตอบไม่ได้ว่า อะไรปฏิบัติ ไม่ใช่ปฏิบัติธรรม อย่าไปหลงทาง อย่าไปหลงเข้าใจผิดว่า เขาปฏิบัติธรรมกัน 

ถ.   เปลี่ยนคำถามใหม่ คือ การที่ศึกษาธรรม หรือว่าปฏิบัติ สมมติว่า มีศีล คือ ปัจจุบันนี้เรียกว่า การรักษาศีลเพราะถือว่า เป็นการปฏิบัติธรรม ไม่ทราบว่า ตรงหรือไม่ หรือว่าการให้ทาน เราทำทานถือว่า ได้กุศล หรือเป็นการละกิเลส หรือว่า ทำให้เราพยายามที่จะละพวกความโลภ เราทำทานนี้ถือว่า ได้กุศลส่วน ๑ หรือว่าการที่เราปฏิบัติตามศีล ไม่ว่าจะเป็นศีล ๕ ศีล ๘ หรือศีลของพระ ๒๒๗ แต่สิ่งหนึ่งที่สนใจกัน คือ การภาวนา เท่าที่อ่านตำรา การภาวนา จะได้กุศลแรง หรือจะทำให้เกิดสมาธิ หรือทำให้จิตสงบ แล้วจะเกิดความรู้ หรือปัญญาขึ้นมาในสมาธิ อยากทราบตรงนี้ว่า เป็นอย่างไร

ส.   นี้คือจุดที่ว่า เมื่อไม่ได้ศึกษาพระธรรมโดยตรง และเป็นหนังสือเขียนโดยคนโน้น คนนี้บ้าง แต่ไม่ใช่คำสอนของพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า เพราะฉะนั้น ไม่สามารถที่จะให้ความจริงได้ แต่ถ้าเป็นคำสอนของพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าแล้ว จะเป็นเรื่องของความจริงโดยตลอด และเป็นเหตุเป็นผลตั้งแต่ต้นทีเดียว   แม้แต่จะใช้คำหนึ่งคำใด ต้องมีสภาพธรรมจริงๆ ที่กำลังปฏิบัติหน้าที่ของธรรมนั้น เคยโกรธใช่ไหม ขณะนั้นเป็นธรรมชนิดหนึ่งซึ่งเกิดขึ้นทำกิจของธรรมนั้น คือ สภาพของความเป็นโทสะ จะหยาบกระด้าง จิตใจไม่อ่อนโยนเลย ในขณะนั้นมีแต่ความร้อน หรือความหยาบ ความแข็ง ความกระด้าง เพราะเหตุว่า ลักษณะของสภาพธรรมชนิดนี้มีกิจการงานอย่างนี้ มีลักษณะอย่างนี้ ตรงข้ามกับอโทสะ ความไม่โกรธ หรือความเมตตา ถึงแม้ว่า ใครจะทำอะไรสักเท่าไหร่ เรายังมีเมตตา คือ มีความเข้าใจ มีความเห็นใจ และจิตใจของเราในขณะมีการให้อภัย สบายไม่เดือดร้อน นั้นเป็นสภาพธรรมอีกอย่างหนึ่ง เพราะฉะนั้น สภาพธรรมแต่ละอย่างเกิดขึ้น ทำกิจการงานของสภาพธรรมนั้นๆ ปฏิบัติหน้าที่ ปฏิบัติกิจของตน เพราะฉะนั้น การปฏิบัติธรรมต้องมีสภาพธรรมที่กำลังปฏิบัติกิจนั้น จึงจะชื่อว่า ปฏิบัติธรรม ถ้าสภาพธรรมนั้นไม่เกิดปฏิบัติหน้าที่นั้น จะไปบอกว่า เขากำลังปฏิบัติหน้าที่นั้น ไม่ได้ ปัญญานี้ รู้อะไร ปัญญาในพุทธศาสนา ถ้าคนนั้นทำมาหากินเก่ง วาดรูปสวย เย็บปักถักร้อย ทำอาหารอร่อย มีปัญญาหรือเปล่า มีปัญญาไหม ไม่ได้เลย ไม่ได้เลย นี้ไม่ใช่ปัญญาในพระพุทธศาสนา