สัญญาเวทยิตนิโรธ หรือ นิโรธสมาบัติ หมายถึง
การเข้าถึงการดับจิตและเจตสิก
ซึ่งสมาบัตินี้ผู้ที่จะเข้าได้ต้องเป็นพระอนาคามีหรือพระอรหันต์ที่ได้ฌาน ๘ เท่านั้น
อนึ่ง ลำดับการเข้าถึง สัญญาเวทยิตนิโรธ
ในวิสุทธิมรรคท่านอธิบายว่า ผู้ที่จะเข้าสมาบัติดังกล่าว
ต้องอาศัยกำลังทั้งสมถภาวนาและวิปัสสนาภาวนา
พวกนี้ทำฌานไม่เป็นจะมโน ติดว่าดับจิตได้
วิญญาณจะไปยึดติดรูปเป็นพรหมลูกฟัก
นิโรธสมาบัติ คือ การดับสัญญา ความจำได้หมายรู้และเวทนาการเสวยอารมณ์ เรียกชื่อเต็มว่า เข้าสัญญาเวทยิตนิโรธ,
ซึ่งพระพระอรหันต์ และ พระอนาคามี ที่ได้ฌานสมาบัติ ๘ เท่านั้น ที่สามารถเข้านิโรธสมาบัติได้
และกิจนี้เป็นกิจที่พระอริยบุคคลในระดับโสดาบันและสกทาคามี/สกิทาคามี มิอาจที่จะกระทำได้
เนื่องจากท่านยังมิอาจละกามราคานุสัย อันเป็นกิเลสอย่างละเอียดอ่อน
ที่นอนเนื่องอยู่ในขันธสันดานซึ่งเป็นศัตรูตัวฉกาจของการทำสมาธิในระดับสูงเช่นนี้ได้
ฉะนั้น พระอริยบุคคลทั้งสองระดับดังกล่าวจึงมิอาจเข้านิโรธสมาบัติได้
ตามความหมายของคำว่า "นิโรธ" หรือ "นิโรธสมาบัติ" นั้น เป็นการเข้าฌานสมบัติอันสูงส่ง เป็นฌานลำดับที่ 9 ดังนี้
1. ปฐมฌาน ฌานที่ 1
2. ทุติยฌาน ฌานที่ 2
3. ตติยฌาน ฌานที่ 3
4. จตุตถฌาน ฌานที่ 4
5. ปัญจมฌาน ฌานที่ 5
6. ฉัฏฐมฌาน ฌานที่ 6
7. สัตตมฌาน ฌานที่ 7
8. อัฏฐมฌาน ฌานที่ 8 และ
9. นิโรธฌาน ฌานที่ 9 หรือนิโรธสมาบัติ
เมื่อเข้าสู่องค์ฌานลำดับที่ 9 นี้
กายสังขารและจิตตสังขารจะระงับไป คือแทบไม่มีลมหายใจ
ไม่มีความรู้สึกทางกายและทางใจ แต่ก็ไม่ใช่พระนิพพาน
สำหรับคุณสมบัติของผู้ที่สามารถเข้า "นิโรธสมาบัติ" ได้นั้น พระบาลีระบุว่า
"ต้องเป็นพระอนาคามีและพระอรหันต์" เท่านั้น ต่ำกว่านั้นไม่สามารถเข้าได้
พระบาลีหลายแห่งยังระบุอานิสงส์ของการเข้าฌานสมาบัติไว้อีกว่า
"เป็นการพักผ่อนของพระอริยเจ้า"
สามารถระงับทุกข-เวทนาทางกาย ฌานสมาบัตินี้สามารถเข้าได้นานสุดเพียง 7 วัน
เพราะร่างกายของคนเราจะทนอดทนกลั้นไม่กินข้าว ไม่หายใจ ไม่รับรู้อะไรเลยนั้น ฝืนธรรมชาติได้เพียง 7วัน
และเมื่อพระอริยบุคคลท่านนั้นออกจากฌานสมาบัติแล้ว ก็จะเกิดความหิวขึ้นมา(เพราะว่าอดข้าวมาหลายวัน)
บุคคลผู้ใดได้ให้อาหารแก่พระอริยบุคคลผู้แรกออกจากฌานสมาบัติเช่นนี้
จะได้รับอานิสงส์ใหญ่หลวง เทียบเท่าระดับจักรพรรดิสมบัติ มีสวรรค์และพระนิพพานเป็นเบื้องหน้า
กายสังขารและจิตตสังขารจะระงับไป คือแทบไม่มีลมหายใจ
ไม่มีความรู้สึกทางกายและทางใจ แต่ก็ไม่ใช่พระนิพพาน
เมื่อไม่ใช่นิพพานจะไปดับขัน์5ตรงไหนไม่ได้
วิญญาณจะไปยึดติดรูปเป็นพรหมลูกฟัก