กรุงสุพรรณภูมิ นครแห่งนักรบ

“สุพรรณบุรี เป็นเมืองนักรบมาแต่โบราณ มีกำลังทหารกล้าแข็งและเสบียงอาหารบริบูรณ์

ประวัติขุนศึกเมืองสุพรรณ ยกทัพไปตีเมืองอื่นมีอยู่หลายครั้ง

แม้กระทั่งการบุกเข้ายึด “อโยธยา” ในสมัยพญาสุรินทราราช

ย่อมแสดงถึงฝีมือของขุนศึกเมืองสุพรรณ นั้นกล้าแข็งนัก”

แต่เดิมนั้นตั้งธงกันว่า เสียน เสียม เสี้ยม หรือกลุ่มชาวสยามที่เคยไปกรุงจีน คือสุโขทัย ความเข้าใจทางประวัติศาสตร์จึงคลาดเคลื่อน ต่อมานักประวัติศาสตร์หลายท่านแสดงความไม่แน่ใจ โดยเฉพาะจากงานวิจัยของสืบแสง พรหมบุญ ให้เหตุผลว่า

“ผู้รู้ภาษาจีนแปลเอกสารจีนผิดพลาด เพราะในความจริงแล้ว พ่อขุนรามคำแหงไม่เคยไปเมืองจีนเลย”

ด้วยเหตุนี้รายละเอียดที่เป็นของสุพรรณภูมิ จึงไปเป็นของสุโขทัยเสียทั้งหมด แม้กระนั้นก็ยังมีผู้คนอีกไม่น้อยที่สนใจในประวัติศาสตร์ชาติไทย ใคร่รู้ว่าอาณาจักรเก่าแก่นี้เป็นที่ใดกันแน่

บันทึก โจวต้ากวน ที่เดินทางเข้ามายังเจนละช่วงปี พ.ศ. ๑๘๓๙ ตรงกับรัชกาลพ่อขุนรามคำแหง(พ.ศ. ๑๘๒๒-๑๘๔๑) ระบุไว้ว่า

“อาณาจักรเสียน อยู่ทางตะวันตกเฉียงใต้ของเจนละ”

เป็นการยืนยันว่าคือที่ตั้งของ “สุพรรณภูมิ” มิใช่ “สุโขทัย” และในบันทึกของจีนสมัยราชวงศ์ชิงเรียก “สกก๊อตท้าย” ซึ่งน่าจะให้ความหมายว่า สุโขทัย มิใช่ สุพรรณภูมิ

กำแพงเมืองสุพรรณภูมิสมัยแรกขนาด ๓,๖๐๐ x ๑,๙๐๐ ม. เป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้าคร่อมสองฟากแม่น้ำท่าจีน

กำแพงและป้อมเมืองสุพรรณภูมิสมัยหลัง (แนวสีแดง) ขนาด ๓,๖๐๐ x ๙๒๐ ม. ขยายต่อจากสมัยแรกเฉพาะฝั่งตะวันตกของแม่น้ำท่าจีน กำแพงเดิมที่มีมาก่อนก็ยังใช้งาน น่าสังเกตว่ากำแพงและป้อมมีโครงสร้างหลักอย่างเดียวกับเมืองพิษณุโลก เมืองกำแพงเพชร และเมืองเชียงใหม่

แผนที่ตัวเมืองจังหวัดสุพรรณบุรี แสดงตำแหน่งกำแพงเมืองสุพรรณภูมิสองฟากแม่น้ำท่าจีน ทับซ้อนสมัยแรกกับสมัยหลัง

กำแพงเมืองเก่า บริเวณคูเมืองสุพรรณบุรี

ต่อมาพบ “บันทึกย่อเผ่าชาวเกาะ” ของวังต้ายวน ที่เดินทางมาสุวรรณภูมิ ได้บรรยายไว้ตอนหนึ่งซึ่งเป็นกุญแจสำคัญที่ไขไปสู่ความจริงว่า

“เมื่อรัชกาลจื้อเจิ้ง ปีฉลู (ตรงกับ พ.ศ. ๑๘๙๒) เดือน ๕ ฤดูร้อน เสียนยอมจำนนต่อหลอหู”

ข้อความนี้สอดคล้องกับห้วงเวลาที่ต่อมาในปีรุ่งขึ้น พ.ศ. ๑๘๙๓ พญาราม(พระเจ้าอู่ทอง) ก็สถาปนากรุงอโยธยาเป็นราชธานี และก้าวขึ้นสู่ปฐมบรมกษัตริย์แห่งอโยธยา ทรงพระนามสมเด็จพระรามาธิบดี ซึ่ง “เสียน” ที่วังต้ายวนเรียกนั้นย่อมไม่ใช่สุโขทัย เพราะสุโขทัยถูกผนวกเข้าเป็นประเทศราชของอาณาจักรอโยธยาในเวลาให้หลังจากนี้อีกนานถึง ๒๙ ปี ในรัชกาลของพญาสุรินทราราช หรือสมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ ๑ ซึ่งเป็นเจ้าแผ่นดินสุพรรณภูมิมาแต่เดิม

ย้อนกลับไปหลังจากที่กลุ่มชาวไทหรือเสียมกุก ได้โดนพวกขอมผ่อนส่งเข้ามาอยู่ในเมืองอันเป็นที่ตั้งของจังหวัดสุพรรณบุรีในปัจจุบัน ได้มีการพบเมืองโบราณที่มีคูน้ำคันดินคร่อมแม่น้ำสุพรรณบุรี (แม่น้ำท่าจีน) ซึ่งสันนิษฐานกันว่าภาษาไทได้ลงมาแพร่กระจายในลุ่มน้ำเจ้าพระยาได้โดยคนจากลุ่มน้ำโขงกลุ่มนี้ด้วย เพราะพบว่าสำเนียงภาษาพูดของชนพื้นเมืองตั้งแต่ลุ่มแม่น้ำยมที่สุโขทัย ลงมายังแถบฝั่งตะวันตกของแม่น้ำเจ้าพระยาอย่างสุพรรณบุรี กาญจนบุรี นครปฐม ราชบุรี เพชรบุรี (หรือที่เรียกกันว่า “เหน่อสุพรรณ”) มีความใกล้เคียงกับสำเนียงลาวหลวงพระบางมาก

และน่าจะได้รับประเพณีวัฒนธรรมจากทางสองฝั่งโขงมาด้วย ซึ่งยังปรากฏอยู่ในรูปของวรรณกรรมอย่างโองการแช่งน้ำ ซึ่งปรากฏว่าใช้คำไท-ลาวโบราณจำนวนมาก และแต่งด้วยฉันทลักษณ์โคลงห้าซึ่งนิยมกันในสองฝั่งโขง ก่อนจะถ่ายทอดเข้าไปในราชสำนักอโยธยาภายหลัง แล้วแผ่ขยายลงใต้ไปยังเพชรบุรีและนครศรีธรรมราชต่อไป

โดยดินแดนแถบลุ่มแม่น้ำท่าจีนนี้ได้พัฒนาเป็นรัฐที่ในเอกสารของจีนเรียกว่า “เจินหลี่ฟู่” ซึ่งได้พัฒนาต่อมาเป็นรัฐ “สุพรรณภูมิ”

ในเอกสารประเภท “ตำนาน” อย่างพงศาวดารเหนือซึ่งเคยกล่าวถึงไปแล้วในหัวข้อก่อนๆ โดยมีการเรียบเรียงตั้งแต่สมัยปลายกรุงศรีอยุธยา ก็ได้ระบุชื่ออื่นๆ บ้างเช่น “พันธุมบุรี” หรือ “สองพันบุรี”

“ขณะนั้นพระเจ้ากาแต เปนเชื้อมาแต่นเรศร์หงษาวดี ได้มาเสวยราชสมบัติ แล้วมาบุรณวัดโปรดสัตววัดหนึ่ง วัดภูเขาทองวัดหนึ่ง วัดใหญ่วัดหนึ่ง สามวัดนี้แล้ว จึงให้มอญน้อยเปนเชื้อมาแต่พระองค์ ออกไปสร้างวัดสนามไชย แล้วมาบุรณวัดพระปาเลไลยในวัดลานมะขวิด แขวงเมืองพันธุมบุรีนั้น ข้าราชการบุรณวัดแล้ว ก็ชวนกันบวชเสียสิ้นสองพันคน จึงขนานนามเมืองใหม่ชื่อว่าเมืองสองพันบุรี แล้วพระองค์จึงยกนาเปนส่วนสัดวัดไว้”

แต่เนื่องด้วยพงศาวดารเหนือนั้นมีความเป็น “ตำนาน” อยู่มาก ความที่ปรากฏจึงคงมีเค้าความจริงอยู่บ้าง แต่อาจไม่ใช่ทั้งหมด (อย่างนเรศร์หงษาวดี จริงๆ คือเอาเรื่องของพระมหาอุปราชาที่ชนช้างกับสมเด็จพระนเรศวรมาลง) ดังนั้นน่าจะมีความเคลื่อนและปะปนกับตำนานอื่นๆ อยู่มาก

ราวพุทธศตวรรษที่ ๑๘-๑๙ สุพรรณภูมิพัฒนาเป็นรัฐอิสระที่ใช้ภาษาไทยเป็นภาษากลางโดยสมบูรณ์ โดยเป็นที่รู้จักของชาวต่างประเทศว่า “สยาม/สาม” หรือในหลักฐานของจีนเรียกว่า “เสียน” (สำเนียงแต้จิ๋วเรียก เสียม - เดิมเข้าใจว่าหมายถึงสุโขทัย) ซึ่งปรากฏหลักฐานว่าได้ทำการค้าขายกับจีนมานาน และได้ทำสงครามกับพวกจักรวรรดิขอมอยู่หลายครั้ง

ชาวจีนชื่อวังต้ายวน ได้บันทึกถึงรัฐเสียน(สุพรรณภูมิ) ไว้ในเอกสารชื่อ “เต่าอี้จื้อเลวี่ย” หรือ บันทึกย่อเผ่าชาวเกาะไว้ว่า

“พลเมืองชาวเสียนเป็นโจรสลัดกันมาก เมื่อใดก็ตามที่มีเหตุการณ์วุ่นวายขึ้นในเมืองอื่น พวกนี้จะลงเรือหลายร้อยลำที่บรรทุกสาคูจนเพียบแปร้ (ใช้เป็นเสบียงอาหาร) และเข้าโจมตีอย่างกล้าหาญ จนได้ทุกสิ่งที่ต้องการ”

เป็นการสะท้อนชาวสุพรรณภูมิว่าน่าจะมีความชำนาญในการเดินเรือและออกทะเลสูง จึงปรากฏว่าได้ทำการค้าทางทะเลกับจีนมาอย่างต่อเนื่อง

จึงไม่มีเหตุผลว่า “เสียน” จะเป็นสุโขทัย เพราะสุพรรณภูมิ เป็นชายขอบทะเลและลดระดับเป็นลุ่มน้ำโบราณมาแต่ดั้งเดิม รวมถึงการเข้าครอบครองพื้นที่ภาคใต้ ไม่ว่าจะเมืองท่าเพชรบุรีไปจรดถึงปลายแหลมมลายู ซึ่งต้องทำสงครามแย่งชิงและปกป้องมาโดยตลอด

มีบทความที่ ทักษิณ อินทโยธา ศึกษาออกมาระบุว่า “เอกสารสมัยราชวงศ์ชิงก็ว่า เสียนนั้นมีแม่น้ำเกิดจากภูเขาทางใต้ไหลขึ้นเหนือมาออกอ่าวไทย” และได้ตั้งข้อสังเกตไว้ว่า “ซึ่งแม่น้ำลักษณะดังกล่าวก็ไม่มีอยู่ในสุโขทัยหรือละโว้” เรื่องนี้ตีความไม่ยาก เพราะเสียน ที่โจวต้ากวน ระบุว่า “อยู่ทิศตะวันตกเฉียงใต้ของเจนละ” นั้น มีชัยภูมิที่มีสายน้ำมหัศจรรย์ไหลจากใต้ขึ้นมาเหนือ ซึ่งก็คือ “แม่น้ำจระเข้สามพัน” ที่ไหลจากเขตภูเขาเป็นลำน้ำแควน้อยและแม่กลองทางด้านใต้ของสุพรรณภูมิ แล้วแยกตัวเป็นลำน้ำสายรองไหลย้อนขึ้นเหนือไปบรรจบกับลำน้ำท่าว้าบริเวณเมืองโบราณอู่ทองที่เป็นเมืองท่าชายทะเลเมื่อกว่า ๒,๐๐๐ ปีก่อน แล้วไหลขนานพื้นที่ดอนใกล้ฝั่งตะวันตกของแม่น้ำท่าจีน(ท่าจีน-แม่น้ำสุพรรณบุรี) ใกล้กับตำแหน่งที่ตั้งของเมืองสุพรรณภูมิ ก่อนจะไหลผ่านทุ่งโบราณสองพี่น้องซึ่งเป็นแอ่งกระทะขนาดใหญ่ไปบรรจบกับแม่น้ำท่าจีนผ่านมณฑลนครไชยศรีและออกสู่อ่าวไทย เมื่อพิจารณาประกอบคำบรรยายทั้งแม่น้ำ และที่ตั้งในเอกสารจีนซึ่งก็สอดรับกับเอกสารฝรั่งในยุคหลังอย่างจดหมายเหตุลาลูแบร์ที่บอกว่า “สยาม” นั้นแต่ก่อนเรียกว่า “เสียน”

ในพงศาวดารเหนือยังได้กล่าวถึงความสำคัญของรัฐนี้ในเชิงตำนานว่ามหาเถรศรีศรัทธาราชจุฬามุนี (พงศาวดารเหนือเรียก มหาเถรไลยลาย) หลานของพ่อขุนผาเมืองเคยเอาพระธาตุจากลังกามาไว้ที่องค์พระวัดป่าเลไลก์ แต่ด้วยความที่เอกสารเป็น “ตำนาน” จึงคลาดเคลื่อนในเรื่องเวลาอยู่มาก โดยเอาไปอยู่ในยุคโบราณมาก ทั้งๆ ที่มหาเถรศรีศรัทธาอยู่หลังยุคพ่อขุนรามคำแหง

“จึงมีพระมหาเถรไลยลายองค์หนึ่ง เปนเชื้อมาแต่พระรามเทพมาแต่ก่อน ได้พระบรมธาตุของพระพุทธเจ้า ๖๕๐ พระองค์ กับทั้งพระศรีมหาโพธิ์สองต้น มาแต่เมืองลังกาสีหฬเธอจึงพาพระมหาสาครไปเมืองสาวัตถี จึงถ่ายเอาอย่างวัดเชตุวนารามมาสร้างไว้ต่อเมืองรอ แขวงบางทานนอกเมืองกำแพงเพ็ชร ชื่อวัดสังฆคณาวาศหนึ่ง แล้วจึงเอาพระศรีมหาโพธิ์ใส่อ่างทองคำมาปลูกไว้ที่ริมหนองนากะเล นอกวัดเสมาปากน้ำ จึงเชิญพระบรมธาตุบรรจุไว้ด้วย ๓๖ พระองค์ จึงให้ชื่อวัดพระศรีมหาโพธิ์ลังกา แล้วจึงบรรจุไว้ในพระเจดีย์บ้าง ในพระพุทธรูปใหญ่บ้าง...ในพระปาเลไลยนอกเมืองพันธุมบุรีนั้น ๓๖ พระองค์...”

สุพรรณภูมิหรือรัฐสยามลุ่มน้ำสุพรรณบุรีได้ผูกสัมพันธ์เป็นเครือญาติกับรัฐสำคัญในแถบลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยาอีกรัฐคือละโว้-อโยธยา ซึ่งมีความใกล้ชิดกับทางขอมจนแทบจะเป็นพวกเดียวกัน ที่ในหลักฐานของจีนเรียกว่า “หลอหู” ผ่านทางการแต่งงาน และต่อมาใน พ.ศ. ๑๙๘๓ ทั้งสองรัฐนี้ก็ได้ร่วมกันสถาปนาอาณาจักรใหม่ขึ้นก็คือ "กรุงอโยธยา" ซึ่งในหลักฐานของจีนเรียกโดยใช้นามของทั้งสองรัฐมารวมกันคือ “เสียนหลอ” “เสียนหลอหู” หรือ “เสียมหลอฮกก๊ก”

เรื่องนี้สอดคล้องหลักฐานวังต้ายวนที่ระบุว่ารัฐเสียนได้ยอมจำนนต่อหลอหูก่อนสถาปนากรุงอโยธยาไม่นาน ในสมัยหลังๆ ที่มีการดึงอำนาจการปกครองรวมศูนย์สมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ เมืองสุพรรณภูมิหรือสุพรรณบุรีก็หมดสถานะความเป็นเมืองลูกหลวง ถูกผนวกเป็นหัวเมืองชั้นในของอาณาจักรอโยธยาไป โดยไม่มีเจ้านายไปปกครองอีก และยังคงต่อเนื่องมาถึงสมัยรัตนโกสินทร์ ก่อนที่จะพัฒนามาเป็นจังหวัดสุพรรณบุรีในปัจจุบัน