ราชวงศ์สุพรรณภูมิเป็นชื่อสมมติที่นักประวัติศาสตร์ใช้เรียกราชวงศ์ของสมเด็จพระบรมราชาธิราช (ขุนหลวงพ่องั่ว) ซึ่งทรงเคยปกครองเมืองสุพรรณภูมิหรือสุพรรณบุรีก่อนที่จะทรงขึ้นเป็นพระมหากษัตริย์แห่งกรุงศรีอยุทธยา ส่วนพระองค์จะทรงสืบราชตระกูลมาจากไหนนั้นไม่ปรากฏหลักฐานชัดเจน และหลักฐานเกี่ยวกับรัฐสุพรรณภูมิก่อนกรุงศรีอยุทธยาก็แทบไม่มีข้อมูลเลย  มีแต่การสันนิษฐานเป็นส่วนใหญ่ครับ

อันที่จริง ชื่อราชวงศ์กษัตริย์สมัยกรุงศรีอยุทธยา ล้วนเพิ่งถูกกำหนดขึ้นมาในสมัยหลังเพื่อให้สะดวกต่อการแบ่งยุคทางประวัติศาสตร์ โดยเป็นการนำกรอบการตั้งชื่อราชวงศ์ หรือ ราชตระกูล แบบตะวันตกมาใช้  

รัฐโบราณในประเทศไทย เช่น ล้านนา อยุทธยา และรัตนโกสินทร์ตอนต้น ฯลฯ ไม่มีหลักฐานแนวคิดการตั้งชื่อราชวงศ์ตะวันตกที่กำหนดชื่อราชตระกูลชัดเจน แบบ House of Tudor หรือ House of Windsor ฯลฯ

“ราชวงศ์” ตามแนวคิดแบบไทยโบราณเป็นการระบุว่าสืบเชื้อสายมาจากผู้ใดเท่านั้น ปรากฏตัวอย่างในพระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุทธยา กล่าวถึงพระบิดาและพระมารดาของสมเด็จพระมหาธรรมราชาธิราชว่า “บิดาเป็นพระราชวงศ์พระร่วง มารดาไซร้ได้เป็นพระราชวงศ์แห่งสมเด็จพระชัยราชาธิราชเจ้า”

คำว่า “พระราชวงศ์พระร่วง” ไม่ได้หมายความว่ามีราชวงศ์หรือราชตระกูลชื่อ “พระร่วง” ตามแนวคิดราชวงศ์แบบตะวันตก เพียงแต่ระบุว่าพระบิดาของสมเด็จพระมหาธรรมราชาทรงเป็นเชื้อสายของ “พระร่วง” หรือกษัตริย์รัฐสุโขทัยเท่านั้น เช่นเดียวกับที่ระบุว่าพระมารดาเป็นเชื้อสายของสมเด็จพระชัยราชาธิราช

ในหลักฐานสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น เช่น “พระธรรมเทศนาพระราชพงษาวดารสังเขป” ที่สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส ทรงพระนิพนธ์เพื่อเทศนาถวายพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวในวโรกาสเสด็จขึ้นถวัลยราชสมบัติใน พ.ศ. ๒๓๙๔ ได้แบ่งราชวงศ์กษัตริย์กรุงศรีอยุทธยาโดยอ้างอิงตามหลักการสืบเชื้อสาย ดังนี้

- กษัตริย์ที่ “สืบราชวงษ์สมเดจ์พระรามาธิบดีอู่ทอง” มีทั้งหมด ๒๐ พระองค์ นับตั้งแต่สมเด็จพระรามาธิบดีมาจนถึงสมเด็จพระศรีเสาวภาคโดยเว้นขุนวรวงศาธิราช (มีข้อสังเกตคือทั้ง ๒๐ พระองค์นี้ไม่ได้พิจารณาจากวงศ์ข้างบิดาเท่านั้น บางองค์สืบวงศ์ข้างพระมารดาหรือเกี่ยวดองผ่านการอภิเษกสมรส ก็นับเป็นราชวงศ์เดียวกันได้)

- เมื่อพระเจ้าทรงธรรมแย่งราชสมบัติจากพระศรีเสาวภาค จึง “ผลัดพระวงษ์ใหม่” สืบราชวงศ์ต่อมาถึงรัชกาลสมเด็จพระอาทิตยวงศ์ (เพราะพงศาวดารให้ภาพว่าพระเจ้าทรงธรรมเป็นคนนอกราชวงศ์ที่มาชิงราชสมบัติ แต่ปัจจุบันพบหลักฐานว่าพระเจ้าทรงธรรมเป็นโอรสของสมเด็จพระเอกาทศรถ)

- เมื่อพระเจ้าปราสาททองครองราชย์สืบต่อจากพระอาทิตยวงศ์ จึงผลัดพระวงศ์ใหม่อีก สืบเชื้อสายมาจนเสียกรุงศรีอยุทธยา โดยเว้นสมเด็จพระเพทราชา รวมกษัตริย์ใน “ราชวงษสมเดจ์พระเจ้าปราสาททอง” ๙ พระองค์ โดยอ้างอิงตามพระราชพงศาวดารที่ระบุว่าพระเจ้าเสือเป็นโอรสลับของสมเด็จพระนารายณ์

จะเห็นได้ว่าแนวคิดการนับราชวงศ์ในสมัยรัตนโกสินทร์ต้นรัชกาลที่ ๔ ยังไม่มีการกำหนดชื่อราชวงศ์แบบตะวันตก มีเพียงระบุว่าสืบเชื้อสายมาจากกษัตริย์พระองค์ใด เช่น “ราชวงษ์สมเดจ์พระรามาธิบดีอู่ทอง” หรือ “ราชวงษ์สมเดจ์พระเจ้าปราสาททอง” ไม่ได้แบ่งแยกเชื้อสายข้างบิดาหรือมารดา ขอให้มีความเกี่ยวพันเป็นเครือญาติกันก็นับเป็นราชวงศ์เดียวกันได้


จนถึงสมัยรัชกาลที่ ๕ จึงปรากฏการตั้งชื่อราชวงศ์และการแบ่งราชวงศ์เป็นข้างบิดาและมารดาตามแนวคิดแบบตะวันตก ปรากฏใน “พระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงวิจารณ์เรื่องพระราชพงศาวดารกับเรื่องประเพณีการตั้งพระมหาอุปราช” ยังทรงแบ่งราชวงศ์ตามแบบที่สมเด็จฯ กรมพระปรมานุชิตทรงแบ่งไว้ แต่มีการตั้งชื่อราชวงศ์ต่างๆ ดังนี้

- ราชวงศ์สมเด็จพระรามาธิบดีมาจนถึงสมเด็จพระมหินทราธิราช เรียกว่า “บรมราชวงศ์เชียงราย” (เว้นขุนวรวงศาธิราช)

- ราชวงศ์ของสมเด็จพระมหาธรรมราชามาจนถึงสมเด็จพระศรีเสาวภาค เรียกว่า “บรมราชวงศ์เชียงรายสุโขทัย”

- ราชวงศ์ของพระเจ้าทรงธรรมถึงสมเด็จพระอาทิตยวงศ์ เรียกว่า “บรมราชวงศ์ทรงธรรม”

- ราชวงศ์พระเจ้าปราสาททองมาจนเสียกรุง เรียกว่า "บรมราชวงศ์ปราสาททอง" (เว้นสมเด็จพระเพทราชา)

ต่อมาในสมัยรัชกาลที่ ๖ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ พระบิดาแห่งประวัติศาสตร์ไทย ทรงพระนิพนธ์เรื่อง “ศักราชรัชกาลครั้งกรุงศรีอยุธยาตามที่สอบใหม่” ได้แบ่งราชวงศ์กษัตริย์อยุทธยาใหม่เป็น ๕ ราชวงศ์ ได้แก่ เชียงราย สุวรรณภูมิ์ ศุโขไทย ปราสาททอง บ้านพลูหลวง ซึ่งปัจจุบันได้พัฒนาเป็นราชวงศ์อู่ทอง สุพรรณภูมิ สุโขทัย ปราสาททอง บ้านพลูหลวง



ปัจจุบันมีการตั้งทฤษฎีด้วยว่า สมเด็จพระรามาธิบดี (พระเจ้าอู่ทอง) อาจจะเป็นราชวงศ์เดียวกับสมเด็จพระบรมราชาธิราช เพราะหลักฐานหลายชิ้นระบุว่าสมเด็จพระบรมราชาธิราชทรงเป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) ของสมเด็จพระรามาธิบดี  และบางที่สมเด็จพระรามาธิบดีก็อาจจะมาจากรัฐสุพรรณภูมิ พิจารณาจากพระนาม "อู่ทอง" ที่เป็นคำภาษาไท-ลาวมีความหมายตรงกับชื่อเมืองสุพรรณภูมิ  แต่บางคนก็แย้งโดยอ้างหลักฐานสมัยหลังที่ระบุว่าทรงเป็นพี่พระมเหสีจึงอาจนับเป็นพระเชษฐาได้   อย่างไรก็ตามน่าเชื่อว่าสมเด็จพระรามาธิบดีทรงมีเครือข่ายความสัมพันธ์กับสุพรรณภูมิอยู่ก่อนแล้ว


ในหลักฐานของจีนกล่าวถึงรัฐเซียน (暹) หรือสำเนียงฮกเกี้ยนกับแต้จิ๋วอ่านว่า "เซี้ยม" ซึ่งมีการวิเคราะห์ว่าเป็นคำเดียวกับ เสียม/สยาม เดิมเชื่อว่าคือสุโขทัย แต่นักประวัติศาสตร์บางท่านวิเคราะห์ว่า เซียน น่าจะหมายถึงรัฐสุพรรณภูมิมากกว่า เพราะมีหลักฐานการส่งคณะทูตไปยังราชสำนักหยวนอยู่หลายครั้งตั้งแต่ต้นพุทธศตวรรษที่ ๑๙ และปรากฏว่าพลเมืองมีความชำนาญในการเดินเรือ และเคยยกทัพเรือไปตีมลายูและตูมาสิก (淡馬錫 เทมาเส็ก/สิงคโปร์) จึงน่าจะเป็นการสะท้อนว่าเซียนเป็นรัฐในลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยาที่สามารถควบคุมเส้นทางการค้าทางทะเลไว้ได้โดยน่าจะมีอิทธิพลลงเหนือรัฐในภาคใต้อย่างเพชรบุรีด้วย  จึงไม่ควรเป็นรัฐที่ห่างไกลทะเลมากอย่างสุโขทัย

นอกจากนี้จาก “บันทึกว่าด้วยขนบธรรมเนียมประเพณีของเจินละ”《真臘風土記》ของโจวต้ากวาน (周達觀) ที่เคยเดินทางไปในกัมพูชาใน พ.ศ. ๑๘๓๙ ระบุว่า เซียนอยู่ตะวันตกเฉียงใต้ของเจินละ (กัมพูชา) ด้วยตำแหน่งที่ตั้งจึงไม่ควรเป็นสุโขทัย

หยวนสื่อ《元史》หรือพงศาวดารราชวงศ์หยวน ระบุว่ารัฐชื่อ “ซู่กู่ไถ” (速古台)   ฮกเกี้ยนอ่าน "ซอกโก๊ไถ"  แต้จิ๋วอ่าน "ซ๊อกโก๋วไท้"   ซึ่งนักประวัติศาสตร์เชื่อว่าควรเป็นสุโขทัยมากกว่า ได้ส่งบรรณาการให้จีนห่างจากเซียนเพียง ๔ เดือน จึงบ่งชี้ว่า “ซู่กู่ไถ” ไม่ควรเป็นรัฐเดียวกับเซียน

ต้าเต๋อหนานไห่จื้อ 《大德南海志》ระบุว่า  "รัฐเซียนปกครองซ่างสุ่ย-ซู่กูตี่" (暹国管：上水速孤底)  เชื่อว่า ซู่กูตี่คือสุโขทัย  แสดงว่าสุโขทัยแยกเป็นคนละรัฐกับรัฐเซียน

บันทึกย่อเผ่าชาวเกาะ《島夷誌略》ของวังต้ายวน (汪大渊) ระบุว่าเซียนสวามิภักดิ์ต่อ หลัวหู/ล้อฮก (羅斛)  หรือละโว้ในฤดูร้อน เดือน ๕ พ.ศ. ๑๘๙๒ สอดคล้องกับพงศาวดารที่ระบุว่ามีการสถาปนากรุงศรีอยุทธยาใน พ.ศ. ๑๘๙๓ ซึ่งในเวลานั้นยังไม่พบหลักฐานชัดเจนว่าสุโขทัยอยู่ใต้อำนาจอยุทธยา เซียนจึงน่าจะเป็นรัฐสุพรรณภูมิซึ่งนำโดยขุนหลวงพ่องั่วที่เป็นพี่เขยของพระเจ้ารามาธิบดีมากกว่าครับ

แต่นักประวัติศาสตร์บางท่านก็วิเคราะห์ว่า เซียน เป็นชื่อเรียกรัฐของชาวสยามหรือกลุ่มชนที่ใช้ภาษาตระกูลไท-ลาวอย่างกว้างๆ ครอบคลุมดินแดนตั้งแต่สุโขทัยลงมาถึงบริเวณอ่าวไทย ไม่ได้เจาะจงเมืองใดเมืองหนึ่ง โดยอาจจะหมายถึงสุโขทัยหรือสุพรรณภูมิก็ได้ครับ



สำหรับรัฐละโว้ หลักฐานจีนเรียกว่า หลัวหู (羅斛) ส่วนตัวผมเห็นว่าในช่วงพุทธศตวรรษที่ ๑๙ ไม่ใช่ขอม-เขมรเพียวๆ เหมือนสมัยพระเจ้าชัยวรมันที่ ๗  เพราะเริ่มส่งบรรณาการให้จีนราชวงศ์หยวนด้วยตนเองตั้งแต่ พ.ศ. ๑๘๓๒ เป็นต้นมา  สะท้อนให้เห็นว่ารัฐในลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยาน่าจะแยกตนเป็นอิสระจากเมืองพระนครหลังรัชสมัยพระเจ้าชัยวรรมันที่ ๗ ซึ่งเมืองพระนครเสื่อมอำนาจลง  

นอกจากนี้ยังปรากฏว่าในจดหมายเหตุของโจวต้าวานว่า ในสมัยพระเจ้าศรีนทรวรมันว่า "เซียน" ได้เข้าไปรุกรานเมืองพระนครด้วย   อนุมานได้ว่า "เซียน" ในเวลานั้นควรจะมีอิทธิพลไปถึงบริเวณลุ่มแม่น้ำป่าสักและแม่น้ำเจ้าพระยาฝั่งตะวันออกรวมถึงละโว้ด้วย เพราะการยกกองทัพไปรุกรานเมืองพระนครควรจะยกทัพผ่านละโว้เป็นหลัก จึงเป็นไปได้ว่าละโว้ซึ่งเคยมีความใกล้ชิดกับเมืองพระนคร อาจถูกอิทธิพลของไท-ลาวเข้าไปครอบงำแล้ว สอดคล้องกับการส่งบรรณาการให้จีนของละโว้ที่น่าจะบ่งชี้ว่าละโว้เป็นอิสระจากเมืองพระนคร

ปรากฏหลักฐานว่าภาษาไท-ลาวได้เข้ามามีอิทธิพลในลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยาก่อนการสถาปนากรุงศรีอยุทธยานานแล้ว เห็นได้จาก "โองการแช่งน้ำ" ซึ่งพิจารณาจากภาษาแล้วสันนิษฐานว่าน่าจะเก่าแก่กว่าสมัยกรุงศรีอยุทธยา เพราะคำที่ใช้เป็นคำในตระกูลไท-ลาวโบราณจำนวนมาก โดยแทบไม่มีอิทธิพลของคำเขมรมาเจือปนเลย เมื่อเทียบกับภาษาในกฎหมายสมัยพระเจ้ารามาธิบดี อย่างในโองการพิสูจน์ดำน้ำลุยเพลิงที่แต่งในสมัยนั้นก็พบว่ามีอิทธิพลของเขมรเข้าไปเจือปนอยู่มากแล้ว และฉันทลักษณ์ก็เป็นโคลงห้าที่ใช้กันในแถบสองฝั่งโขง อย่างที่พบในวรรณกรรมเรื่องท้าวฮุ่งท้าวเจือง จึงเป็นไปได้ว่าโองการแช่งเป็นวรรณกรรมที่มีการสืบทอดมาจากตระกูลไท-ลาวทางเหนือตั้งแต่โบราณ โดยที่อยุทธยารับมาปรับใช้ในราชสำนักสมัยหลังครับ

อิทธิพลไท-ลาว ยังปรากฏในกฏหมายที่มีศักราชก่อนสถาปนากรุงศรีอยุทธยาจนถึงสมัยพระเจ้ารามาธิบดี มีการนำตำแหน่ง “ขุน” หรือ “หลวง” อย่างไท-ลาว มาใช้ แต่ถูกลดชั้นลงมาเป็นเพียงขุนนางไม่ได้มีความหมายเป็นผู้ปกครองอย่างในอดีต เช่น ในกฎหลายลักษณะเบ็ดเสร็จ พ.ศ. ๑๘๘๖ มีตำแหน่ง “ขุนกระเสตราธิบดี” กฎหมายลักษณะโจร พ.ศ. ๑๙๐๒ มีตำแหน่ง “ขุนพระคลัง” กฎหลายลักษณะเบ็ดเสร็จ พ.ศ. ๑๙๐๓ มีตำแหน่ง “เจ้าขุนหลวงสพฤานครบาล”

ในราชสำนักอยุทธยาตอนต้นพบว่ายังใช้ภาษาเขมรเป็นภาษาราชสำนักไปด้วย ทั้งนี้สันนิษฐานว่าเพราะกลุ่มชนชั้นปกครองเดิมเป็นเครือญาติกับกษัตริย์เขมรเมืองพระนคร ดังที่เห็นว่าในราชสำนักใช้ราชาศัพท์เป็นภาษาเขมรต่างจากสามัญชน แต่ก็น่าเชื่อว่ามีอิทธิพลไท-ลาวเข้าไปผสมผสานแล้ว โดยน่าจะมีเกี่ยวดองระหว่างผู้ปกครองเดิมที่เป็นขอม-เขมร กับรัฐที่ใช้ภาษาไท-ลาวซึ่งมีอิทธิพลมากขึ้นหลังจากยุคพระเจ้าชัยวรมันที่ ๗ ดังที่พบว่า กรุงศรีอยุทธยาก่อกำเนิดมาจากรัฐละโว้ ที่เกี่ยวดองกับรัฐสุพรรณภูมิซึ่งใช้ภาษาไท-ลาว สะท้อนให้เห็นอิทธิพลของกลุ่มที่ใช้ภาษาไท-ลาวในลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยาในยุคอยุทธยาตอนต้นได้เป็นอย่างดีครับ

กรุงศรีอยุทธยาเกิดจากการรวมตัวกันระหว่าง "เซียน" และ "หลัวหู" จีนจึงนำชื่อทั้งสองรัฐมารวมกันเรียกว่า เซียนหลัวหูกว๋อ/เสียมหลอฮกก๊ก (暹羅斛國)  แต่ภายหลังกร่อนเป็น เซียนหลัวกว๋อ/เสียมหลอก๊ก (暹羅國) ครับ