เรื่องปฏิจจสมุทบาทกล่าวถึงกลไกอย่างละเอียด ของเหตุและ ผล ในทางบาลี เรียก ปฏิจสมุปบาทในชื่ออื่น เช่น อทัปปัจจยตา ในทางพระอภิธรรมเรียกว่า ปัจจยาการ ปัจจัย กระผมแปลเอาเองว่าเป็นเรื่องเหตุและผล

เรื่องปฏิจจสมุทบาท ยังแสดงเอกลักษณ์สำคัญของพระพุทธศาสนา คือเป็นธรรมสายกลาง ไม่ยึดสุดโต่งไปทางอุจเฉกทิฏฐิ หรือ สัสสตทิฏฐิ ด้านใดด้านหนึ่ง เพราะเน้นด้านเหตุและปัจจัย สามารถอธิบายทั้งแบบทางอนุโลม และ ปฏิโลม สามารถอธิบายทั้งแบบ ทางเกิด และทางดับ เช่น เมื่อมีเหตุ ผลก้อเกิด หรือ ถ้าเหตุดับ ผลก้อดับดังนี้
การอธิบายปฏิจจสมุทบาทแบบ ปัจจุบันนี้ เดี๋ยวนี้ ขณะจิตนี้มีครูบาอาจารย์หลายท่านได้ สามารถอธิบาย ได้กระจ่างเป็นที่ทราบกันทั่วไปในปัจจุบัน หากแต่กระผมขอยกการอธิบายแบบ ปัจจุบันชาติ เพื่อพิจารณาร่วมกันดังนี้
อวิชชา สังขาร เป็นเรื่องอดีตชาติ
วิญญาณ นามรูป สฬอยาตนะ ผัสสะ เวทนา ตัณหา อุปทาน ภพ เป็นเรื่องปัจจุบันชาติ
ชาติ ชรา มรณโสกปริเทวทุกขโทมนัสสุปายาส เป็นอนาคตชาติ -