ปัญญา แปลว่า ความรู้ทั่ว คือรู้ทั่วถึงเหตุถึงผล รู้อย่างชัดเจน, รู้เรื่องบาปบุญคุณโทษ, รู้สิ่งที่ควรทำควรเว้น เป็นต้น

ปัญญา ทำให้เกิดได้ 3 วิธี คือ

โดยการสดับตรับฟัง การศึกษาเล่าเรียน (สุตมยปัญญา)
โดยการคิดค้น การตรึกตรอง (จินตามยปัญญา)
โดยการอบรมจิต การเจริญภาวนา (ภาวนามยปัญญา)


ภาวนามยปัญญา คือ ปัญญาสำเร็จจากการภาวนา  เมื่อบุคคลเจริญซึ่งภาวนาอยู่ย่อม
ได้ซึ่งปัญญาคือความรู้ความเข้าใจตามความเป็นจริงของนามธรรมและรูปธรรม ปัญญา
นี้เป็นภาวนามยปัญญา    ในบางแห่ง  อธิบายภาวนามยปัญญาว่าเป็นปัญญาของผู้เข้า
สมาบัติ

               พระอภิธรรมปิฎก วิภังค์ เล่ม ๒ ภาค ๒- หน้าที่ 583
           ปัญญาของผู้เข้าสมาบัติแม้ทั้งหมด  เรียกว่า   ภาวนามยปัญญา.
                            อธิบายภาวนามยปัญญา
                  คำว่า  สมาปนฺนสฺส   (แปลว่า  ผู้เข้าสมาบัติ)   อธิบายว่า   ปัญญา
ในภายในสมาบัติของบุคคลผู้พรั่งพร้อมด้วยสมาบัติ  ชื่อว่า  ภาวนามยปัญญา



ภาวนามยปัญญา คือ ศักยภาพสูงสุดของสิ่งมีชีวิตที่เรียกว่า มนุษย์
รู้ และ เห็น ตามความเป็นจริง โดยมิต้องคิดหรือใช้ภาษาพูดหรือภาษาเขียนในสมอง

tag ชีววิทยาเพราะเป็นเรื่องกลไกการทำงานของร่างกายมนุษย์
ห้องศาสนา ว่าด้วยเรื่องการปฏิบัติภาวนา