พระพุทธเจ้าทรงเป็นผู้รู้แจ้งชีวิตและโลก ซึ่งการที่พระองค์ทรงรู้แจ้งได้นั้นก็เป็นเพราะพระพุทธเองค์ทรงค้นพบทฤษฎีที่จะนำมาใช้ไขปริศนาชีวิตและโลกได้

ทฤษฎีที่พระพุทธองค์ทรงค้นพบนั้น (เรียกเป็นภาษาบาลีว่า อิทัปปัจจยตา) ก็ได้แก่   เกิด=เหตุ+ปัจจัย

ทฤษฎีนี้แม้ว่าจะดูง่ายๆ แต่ว่ามันเป็นความจริงที่สุดที่ไม่มีใครจะค้ดค้านด้วยเหตุผลได้ (แม้ว่าจะไม่มีใครกล้าคัดค้านเพราะจนด้วยเหตุผลก็ตาม แต่ก็อาจไม่ยอมรับเพราะมันขัดกับสามัญสำนึกที่ยังเชื่อเรื่องเหนือธรรมชาติ เช่น สิ่งศักดิ์สิทธิ์ อยู่ )

คำว่า เกิด หมายถึง การเกิดขึ้นมาของทุกสิ่ง ทั้งสิ่งที่เป็นวัตถุและสิ่งที่เป็นนาม(พวกจิต)

คำว่า เหตุ หมายถึง สิ่งที่กระทำ ที่ใหญ่หรือสำคัญที่สุด

คำว่า ปัจจัย หมายถึง สิ่งที่กระทำ ที่รองๆลงมา หรือหมายถึง สิ่งที่มาช่วยสนับสนุนเหตุก็ได้ หรือหมายถึงเหตุย่อยๆก็ได้

คือธิบายง่ายๆว่า ทุกสิ่งที่เกิดขึ้น จะต้องอาศัยเหตุและปัจจัยมาปรุงแต่งให้เกิดขึ้น ถ้าไม่มีเหตุหรือปัจจัย สิ่งใดๆก็เกิดขึ้นไม่ได้ หรือถ้าเกิดขึ้นมาแล้วเหตุหรือปัจจัยของมันได้ดับหายไป สิ่งที่เกิดขึ้นมานั้นก็จะดับหายตามไปด้วยทันที อย่างเช่น ร่างกายของเรา ที่มีพ่อและแม่ร่วมกันเป็นเหตุ และมีอาหาร น้ำ อุณหภูมิที่พอเหมาะ อากาศบริสุทธิ์ เป็นปัจจัย จึงเกิดขึ้นมาได้ หรือจิต(สิ่งที่รู้สึกนึกคิดได้)ของเรา ก็ต้องอาศัยการรับรู้(วิญญาณ)ที่เกิดขึ้นตามระบบประสาททั้งหมดของร่างกายมาเป็นเหตุ และมีความรู้สึก ความจำได้ และการปรุงแต่งของจิตมาเป็นปัจจัย จึงทำให้เกิดจิตหรือใจที่รู้สึกว่าเป็นเรานี้ขึ้นมาได้ เป็นต้น

ทฤษฎีนี้เองที่เมื่อเรานำมาพิจารณาถึงสิ่งต่างๆโดยเฉพาะร่างกายและจิตใจของเรา(รวมทั้งของคนอื่นด้วย) ก็จะทำให้เราเกิดความเข้าใจได้อย่างแจ่มแจ้งว่า แท้จริงมันไม่ได้มีตัวตนที่จะมาเป็นเราหรือตัวตนของใครๆได้(อนัตตา) ซึ่งเมื่อเข้าใจดังนี้แล้วก็จะทำให้เรามองเห็นความว่างจากตัวตนที่แท้จริงของสิ่งทั้งปวงได้(สุญญตา) แล้วจิตของเราก็จะปล่อยวางความยึดถือในสิ่งทั้งปวงว่ามันเป็นตัวตนจริงๆได้ เมื่อจิตไม่ยึดถือ มันก็หลุดพ้น(แม้เพียงก็ชั่วคราวก็ได้) เมื่อจิตหลุดพ้น มันก็ไม่มีทุกข์ เมื่อไม่มีทุกข์มันก็สงบเย็น(นิพพาน)

ซึ่งนี่ก็คือการเกิดความเห็นแจ้งในชีวิตและโลกจากการค้นพบทฤษฎีที่จะใช้ไขปริศนาชีวิตและโลก อันเป็นหัวใจของหลักอริยมรรคที่เป็นหลักในการปฏิบัติเพื่อดับทุกข์ของจิตใจในปัจจุบันของมนูษย์นั่นเอง