โรคซึมเศร้า อาการป่วยทางใจที่ไม่ใช่เพียงแค่มีความรู้สึกท้อแท้หรือเศร้าโศกเท่านั้น แต่เป็นโรคทางจิตเวชที่แบ่งออกเป็นหลายประเภท แต่ละประเภทก็มีสาเหตุ ลักษณะ และระดับความรุนแรงที่แตกต่างกันไป ซึ่งวิธีการรับมือเบื้องต้นจะเป็นการเยียวยาใจตัวเองอย่างปลอดภัย ก็คือการทำความรู้จักกับชนิดของโรคซึมเศร้า พร้อมสาเหตุ อาการ แนวทางการรักษา และสัญญาณเตือนที่ควรหมั่นสังเกตตัวเองอยู่เสมอนั่นเอง

โรคซึมเศร้า (Depression) เป็นความผิดปกติทางอารมณ์ที่เกิดจากสารสื่อประสาทในสมอง 3 ประการด้วยกัน ได้แก่ เซโรโทนิน (Serotonin) นอร์เอปิเนฟริน (Norepinephrine) และโดปามีน (Dopamine) ส่งผลกระทบต่อความคิด พฤติกรรม และการใช้ชีวิตประจำวันของผู้ป่วย ลักษณะสำคัญของโรคนี้คือความรู้สึกเศร้า หดหู่ สิ้นหวัง หรือหมดพลังงานอย่างต่อเนื่องเป็นเวลานาน ซึ่งแตกต่างจากความเศร้าทั่วไปที่สามารถหายไปเองได้

โรคซึมเศร้าเป็นปัญหาสุขภาพจิตที่พบบ่อยทั่วโลก ในปี 2023 องค์การอนามัยโลก (WHO) พบว่ามีผู้ป่วยโรคนี้มากถึง 280 ล้านคน และเป็นหนึ่งในสาเหตุหลักของภาวะทุพพลภาพ คิดเป็น 4.3% ของภาระโรคทั่วโลก ส่งผลกระทบอย่างกว้างขวางต่อคุณภาพชีวิตและความสามารถในการทำงาน โดยเฉพาะในสหรัฐอเมริกา ซึ่งโรคซึมเศร้าเป็นสาเหตุหลักของภาวะทุพพลภาพในกลุ่มอายุ 15-44 ปี สะท้อนให้เห็นถึงความสำคัญของการเข้าถึงการรักษาและการดูแลสุขภาพจิตอย่างจริงจัง

แม้จะขึ้นชื่อว่าเป็นโรคซึมเศร้าเหมือนกัน แต่โรคซึมเศร้าแต่ละชนิดก็มีสาเหตุ อาการ และแนวทางการรักษาที่แตกต่างกันไป ซึ่งโรคซึมเศร้าสามารถจำแนกได้เป็น 8 ชนิด ดังนี้

MDD เป็นโรคซึมเศร้าที่พบได้บ่อยที่สุด มีลักษณะอาการเศร้าหดหู่อย่างต่อเนื่องและรุนแรงจนส่งผลกระทบต่อชีวิตประจำวัน เช่น การทำงาน การเรียน และความสัมพันธ์กับคนรอบข้าง ผู้ป่วยมักมีอาการนอนไม่หลับ เบื่ออาหาร สิ้นหวัง ขาดพลังงาน และรู้สึกว่าตัวเองไร้ค่า เกิดจากปัจจัยทางชีวภาพ พันธุกรรม และสภาพแวดล้อม รักษาได้ด้วยการใช้ยาต้านเศร้า การทำจิตบำบัด และการรักษาด้วยไฟฟ้าในกรณีที่อาการมีความรุนแรงและไม่ตอบสนองต่อการรักษาวิธีอื่น

เรียกอีกอย่างหนึ่งว่าโรคซึมเศร้าเรื้อรัง โรคซึมเศร้าชนิดนี้มีสาเหตุที่ใกล้เคียงกับแบบ MDD อาการมีความรุนแรงน้อยกว่าแต่มีระยะเวลายาวนานกว่า โดยผู้ป่วยจะมีอารมณ์เศร้าต่อเนื่องเป็นเวลานานหลายปี และส่งผลต่อคุณภาพชีวิตในระยะยาว เช่น ความรู้สึกเหนื่อยล้า ขาดสมาธิ และความสนใจในกิจกรรมต่าง ๆ

SAD เป็นภาวะซึมเศร้าที่เกิดขึ้นตามฤดูกาล มักเกิดในช่วงฤดูหนาวที่มีแสงแดดน้อย ผู้ป่วยอาจรู้สึกเศร้า เหนื่อยล้า และมีความต้องการนอนมากขึ้น สาเหตุเกี่ยวข้องกับการเปลี่ยนแปลงของแสงแดดที่ส่งผลต่อสารเคมีในสมอง วงจรนาฬิกาชีวภาพ (Circadian Rhythm) และระดับเซโรโทนินในร่างกาย การรักษาอาจใช้การบำบัดด้วยแสง (Light Therapy) ร่วมกับยาต้านซึมเศร้า และการออกไปทำกิจกรรมกลางแจ้งเพื่อรับแสงแดดธรรมชาติ

หนึ่งในโรคซึมเศร้าที่พบมากขึ้นเรื่อย ๆ ในปัจจุบัน เกิดจากระดับฮอร์โมนเอสโตรเจนและโปรเจสเตอโรนลดลงอย่างรวดเร็วในกลุ่มคุณแม่หลังคลอด รวมทั้งความเครียดจากการเลี้ยงดูทารกและวิถีชีวิตที่เปลี่ยนไป ผู้ป่วยโรคซึมเศร้าชนิดนี้มักเริ่มมีอาการช่วง 4 สัปดาห์หลังคลอด และอาจกินเวลานานถึง 1 ปี อาการที่พบบ่อย ได้แก่ รู้สึกว่าตัวเองไร้ค่า ไม่สามารถดูแลลูกได้ และมีความคิดอยากทำร้ายตัวเองหรือลูก จึงต้องอาศัยความเข้าใจและการปลอบประโลมจากคนใกล้ชิดมากเป็นพิเศษ

หรือที่มีชื่อเรียกในภาษาไทยว่า โรคอารมณ์สองขั้ว อาการเด่นของโรคนี้คือ ผู้ป่วยจะมีการเปลี่ยนแปลงของอารมณ์อย่างสุดขั้วระหว่างช่วง Mania (อารมณ์ดีหรือกระตือรือร้นผิดปกติ) และ Depression (อารมณ์เศร้าหรือหมดกำลังใจ) สาเหตุเกี่ยวข้องกับปัจจัยทางพันธุกรรมและสารเคมีในสมอง จำเป็นต้องใช้ยาควบคุมอารมณ์และการรักษาด้วยจิตบำบัด เพื่อช่วยควบคุมพฤติกรรมและจัดการความสัมพันธ์ได้ดีขึ้น

โรคซึมเศร้าชนิดนี้จะมีอาการทางจิตร่วมด้วย เช่น หูแว่ว เห็นภาพหลอน หลงผิด หรือรุนแรงถึงขั้นที่ผู้ป่วยเชื่อว่าตนเองทำผิดร้ายแรงหรือถูกสอดแนม จึงต้องใช้ยาต้านเศร้าควบคู่กับยารักษาโรคจิต ส่วนใหญ่มีสาเหตุจากความผิดปกติของสารเคมีในสมอง ร่วมกับปัจจัยทางพันธุกรรมและสิ่งแวดล้อม

โรคซึมเศร้าชนิด PMDD คืออาการผิดปกติก่อนมีประจำเดือนที่รุนแรงกว่าอาการก่อนมีประจำเดือน (PMS) ทั่วไป เป็นความรู้สึกหงุดหงิด ซึมเศร้า หรือวิตกกังวลอย่างรุนแรง เนื่องจากการเปลี่ยนแปลงของฮอร์โมนส่งผลต่อสารเคมีในสมอง หากอาการไม่รุนแรง สามารถบรรเทาให้ดีขึ้นได้ด้วยการปรับพฤติกรรมการรับประทานอาหารและการออกกำลังกาย แต่หากอาการรุนแรง แพทย์อาจพิจารณาจ่ายยาต้านเศร้ากลุ่ม SSRI และยาปรับฮอร์โมนหรือยาคุมกำเนิดร่วมด้วยเพื่อให้ระดับฮอร์โมนอยู่ในภาวะสมดุล

เรียกอีกอย่างหนึ่งว่า โรคซึมเศร้าที่เกิดจากเหตุการณ์กระทบกระเทือนจิตใจ หรือเผชิญกับเหตุการณ์สำคัญที่ทำให้เกิดความเครียดหรือเสียใจ ไม่ว่าจะเป็นการสูญเสียคนรัก การหย่าร้าง หรือความล้มเหลวครั้งใหญ่ อาการคล้ายกับโรคซึมเศร้าชนิด MDD แต่จะเชื่อมโยงกับเหตุการณ์ที่เกี่ยวข้อง นิยมรักษาด้วยจิตบำบัด เพื่อให้ปรับตัวต่อสถานการณ์ที่กระทบกระเทือนจิตใจได้ดีขึ้น

นอกเหนือจากจะทำความเข้าใจชนิดของโรคซึมเศร้าแล้ว สิ่งหนึ่งที่สำคัญไม่แพ้กัน คือการหมั่นสังเกตความผิดปกติของตัวเองและคนรอบข้าง เพื่อให้รู้เท่าทันความผิดปกติและรับมืออาการป่วยทางใจได้อย่างทันท่วงที โดยอาการโรคซึมเศร้าเบื้องต้นที่พบบ่อย ได้แก่

- มีความรู้สึกหดหู่อย่างต่อเนื่องนานกว่า 2 สัปดาห์ บางรายอาจมีความคิดเกี่ยวกับความตายหรือการทำร้ายตัวเอง ซึ่งเป็นสัญญาณที่ต้องได้รับการดูแลอย่างเร่งด่วน

- น้ำหนักขึ้นหรือลดจากพฤติกรรมการกินผิดปกติ ทั้งการเบื่ออาหารหรือการรับประทานอาหารมากเกินไป ส่งผลให้น้ำหนักตัวเปลี่ยนแปลงอย่างชัดเจน

- ความสนใจและความสุขในการทำกิจกรรมต่าง ๆ ลดลง แม้จะเป็นกิจกรรมที่เคยชื่นชอบ รวมทั้งหลีกเลี่ยงการพบปะหรือมีปฏิสัมพันธ์กับผู้อื่น

- ความสามารถในการทำกิจกรรมหรือการตัดสินใจลดลง มีปัญหาในการคิด ตัดสินใจ หรือมีปัญหาเรื่องความจำ ทำให้การทำงานหรือกิจวัตรประจำวันยากลำบากขึ้น

- การนอนหลับผิดปกติ นอนไม่หลับ หลับยาก หรือหลับมากเกินไป

- ความจำมีปัญหา สมาธิสั้น ประสิทธิภาพในการทำงานหรือการเรียนลดลง

หากพบว่าตนเองหรือคนใกล้ชิดมีอาการดังกล่าว สามารถประเมินสุขภาพใจเบื้องต้นได้ด้วยตัวเอง ผ่านการทำแบบประเมินโรคซึมเศร้าของ Bangkok Mental Health Hospital(BMHH) ได้ทางเว็บไซต์ เพื่อวางแผนการรักษาและเข้ารับคำปรึกษากับจิตแพทย์ต่อไป

การทำความเข้าใจเกี่ยวกับชนิดของโรคซึมเศร้าอย่างถูกต้อง รวมทั้งการรู้จักสังเกตอาการตัวเองและคนรอบข้าง ถือเป็นก้าวแรกที่สำคัญในการขอความช่วยเหลือและเริ่มต้นการรักษาสุขภาพใจอย่างถูกวิธี ช่วยให้คุณสามารถจัดการกับสภาวะนี้ได้อย่างมีประสิทธิภาพและมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้นได้ หากรู้สึกไม่สุขสบายใจและพบว่าตัวเองมีอาการไม่พึงประสงค์จากโรคซึมเศร้าอย่างที่กล่าวถึงไปข้างต้น สามารถนัดหมายเข้าพบจิตแพทย์และนักจิตบำบัดได้ที่ Bangkok Mental Health Hospital (BMHH) โรงพยาบาลจิตเวชในเครือโรงพยาบาลเวชธานี เรายินดีอยู่เคียงข้างคุณในทุกช่วงเวลา