พระอรหันต์ เป็นผู้บรรลุธรรมขั้นสูงสุดในพระพุทธศาสนา เป็นผู้สิ้นกิเลสและอาสวะทั้งปวง ไม่ต้องเวียนว่ายตายเกิดในสังสารวัฏอีกต่อไป สภาวะของพระอรหันต์มีลักษณะสำคัญดังนี้:

1. ปราศจากกิเลส
พระอรหันต์เป็นผู้หมดสิ้นกิเลสทั้งปวง ทั้งราคะ โทสะ โมหะ ไม่มีความยึดมั่นถือมั่นในตัวตน ไม่มีความโลภ ความโกรธ ความหลง จิตใจบริสุทธิ์ผ่องใส ไม่ถูกครอบงำด้วยอำนาจของกิเลสอีกต่อไป

2. หลุดพ้นจากทุกข์
เมื่อสิ้นกิเลสแล้ว พระอรหันต์จึงหลุดพ้นจากความทุกข์ทั้งปวง ไม่มีความทุกข์ใจ ไม่หวั่นไหวต่อโลกธรรม 8 คือ ลาภ เสื่อมลาภ ยศ เสื่อมยศ นินทา สรรเสริญ สุข ทุกข์ มีจิตใจที่เป็นอิสระ ไม่ตกเป็นทาสของสิ่งใด

3. มีปัญญาอันยิ่ง
พระอรหันต์มีปัญญาญาณหยั่งรู้สัจธรรมอย่างแจ่มแจ้ง เข้าใจกฎธรรมชาติและความเป็นจริงของสรรพสิ่งตามความเป็นจริง รู้แจ้งในอริยสัจ 4 เห็นความไม่เที่ยง เป็นทุกข์ และไม่ใช่ตัวตนของสังขารทั้งปวง

4. มีจิตเป็นอิสระ
จิตของพระอรหันต์เป็นอิสระจากการปรุงแต่ง ไม่ถูกครอบงำด้วยอำนาจของกิเลส ตัณหา อุปาทาน มีจิตที่สงบ มั่นคง ไม่หวั่นไหว ไม่ทุกข์ร้อนด้วยเรื่องใดๆ

5. ไม่สร้างกรรมใหม่
พระอรหันต์ไม่สร้างกรรมใหม่อีกต่อไป เพราะหมดเหตุปัจจัยที่จะทำให้เกิดการสร้างกรรม ไม่มีความยึดมั่นถือมั่น ไม่มีตัณหาอุปาทาน จึงไม่มีเหตุให้ต้องเวียนว่ายตายเกิดอีก

6. มีคุณธรรมอันสมบูรณ์
พระอรหันต์เป็นผู้มีคุณธรรมอันสมบูรณ์ เปี่ยมด้วยเมตตา กรุณา มุทิตา อุเบกขา มีศีลบริสุทธิ์ มีสมาธิมั่นคง มีปัญญาเห็นแจ้ง เป็นแบบอย่างของการดำเนินชีวิตที่ประเสริฐ

7. ไม่ยึดมั่นถือมั่น
พระอรหันต์ไม่ยึดมั่นถือมั่นในสิ่งใดๆ ไม่ว่าจะเป็นรูป เสียง กลิ่น รส สัมผัส หรือธรรมารมณ์ ไม่ยึดติดในความสุข ไม่รังเกียจความทุกข์ วางเฉยต่อสิ่งทั้งปวงด้วยปัญญา

8. มีจิตเป็นกลาง
จิตของพระอรหันต์เป็นกลาง ไม่โน้มเอียงไปในทางชอบหรือชัง ไม่ยินดียินร้าย มองเห็นสิ่งต่างๆ ตามความเป็นจริง ไม่ถูกครอบงำด้วยอคติ 4 คือ ฉันทาคติ โทสาคติ โมหาคติ และภยาคติ

9. ไม่มีความกลัว
พระอรหันต์ไม่มีความกลัวต่อสิ่งใดๆ ไม่กลัวตาย ไม่กลัวความสูญเสีย ไม่กลัวความเจ็บปวด เพราะเข้าใจสัจธรรมของชีวิตอย่างถ่องแท้ ยอมรับความเป็นจริงของธรรมชาติ

10. มีความสุขอันประณีต
พระอรหันต์มีความสุขอันประณีตที่เกิดจากความสงบภายใน ไม่ต้องแสวงหาความสุขจากภายนอก มีความสุขที่ไม่ขึ้นกับเงื่อนไข เป็นความสุขที่บริสุทธิ์และยั่งยืน

11. เป็นเนื้อนาบุญอันประเสริฐ
พระอรหันต์เป็นผู้ควรแก่การบูชา เป็นเนื้อนาบุญอันประเสริฐของโลก เพราะเป็นผู้บริสุทธิ์ ปราศจากกิเลส การทำบุญกับพระอรหันต์จึงได้อานิสงส์มาก เพราะท่านเป็นผู้มีคุณธรรมอันสูงส่ง

12. เป็นแบบอย่างของมนุษย์ที่สมบูรณ์
พระอรหันต์เป็นตัวอย่างของมนุษย์ที่พัฒนาตนเองจนถึงขั้นสูงสุด เป็นแบบอย่างของการดำเนินชีวิตที่ประเสริฐ เป็นที่พึ่งทางจิตใจให้แก่ผู้อื่น และเป็นผู้นำทางจิตวิญญาณที่สำคัญ

สภาวะของพระอรหันต์นี้เป็นเป้าหมายสูงสุดของการปฏิบัติธรรมในพระพุทธศาสนา แม้จะเป็นสิ่งที่ยากจะบรรลุถึง แต่ก็เป็นแรงบันดาลใจให้พุทธศาสนิกชนมุ่งมั่นปฏิบัติธรรม พัฒนาตนเองให้เข้าใกล้ความเป็นพระอรหันต์มากขึ้นเรื่อยๆ เพื่อความพ้นทุกข์อย่างสิ้นเชิงในที่สุด