พระนางมหาปชาบดีโคตมี ภิกษุณีองค์แรกในพระพุทธศาสนา
พระน้านาง ของพระพุทธเจ้า
นิพพานเมื่ออายุ ๑๒๐ ปี

หลักฐานในคัมภีร์อปทาน (พระไตรปิฎกเล่ม ๓๓ ข้อ ๑๕๗) บอกว่า
พระนางมหาปชาบดีนิพพานก่อนพระอัครสาวกคือพระสารีบุตรและพระมหาโมคคัลลานะ (หน้า ๒๘๑) 
ก่อนพระอัญญาโกณฑัญญะ ก่อนพระนันทะ ก่อนพระราหุล (หน้า ๒๘๓) และนิพพานเมื่ออายุ ๑๒๐ ปี (หน้า ๒๙๐)
ตามพุทธประวัติ พระเถระที่ระบุนามเหล่านั้นทั้งหมดนิพพานก่อนพระพุทธเจ้า แต่นิพพานทีหลังพระนางมหาปชาบดี

พระพุทธเจ้าปรินิพพานเมื่อพระชนมายุ ๘๐ ปี
พระนางมหาปชาบดีนิพพานเมื่ออายุ ๑๒๐ ปี ก่อนพระพุทธเจ้า
เมื่อพระนางมหาปชาบดีนิพพาน พระพุทธเจ้ามีพระชนมายุเท่าไร?
หรือถามอีกอย่างหนึ่งว่า พระนางมหาปชาบดีแก่กว่าพระพุทธเจ้ากี่ปี?

นี่คือเงื่อนแง่ของปัญหาที่ผมยกขึ้นมาตั้งไว้ เพื่อให้ประดาท่านผู้แสดงตนเป็นภิกษุณีอยู่ในสังคมไทยได้กรุณานำไปศึกษาสืบค้น 
เพราะนี่เป็นเรื่องของปฐมภิกษุณีในพระพุทธศาสนา เป็นเรื่องที่ภิกษุณีควรรู้ หรือพูดให้ชัดลงไปว่า-เป็นเรื่องที่ภิกษุณีต้องรู้
ถ้ามีใครถาม แล้วภิกษุณีตอบไม่ได้ ก็เสีย-เรื่องของตัวเองแท้ๆ แต่ไม่รู้
ภิกษุณีตอบไม่ได้ แต่คนอื่นที่ไม่ใช่ภิกษุณีเขาตอบได้ อธิบายได้ ภิกษุณีก็ยิ่งเสียหน้า
ผมมองอย่างนี้ จึงตั้งใจให้ภิกษุณีช่วยกันศึกษาสืบค้น
แต่น่าเสียดาย ไม่มีภิกษุณีรูปไหนแสดงผลการศึกษาสบค้นมาให้ดูกันเลย
แม้แต่ที่รู้ว่า มีใครศึกษาสืบค้นเรื่องนี้ไว้แล้ว อยู่ที่นั่นที่โน่น แล้วบอกมา หรือไปเอาผลการศึกษาสืบค้นที่ว่านั้นมาให้ดูกัน ก็ไม่มี
.........................................................
ผมมีสองหูสองตา ไม่กว้างขวางพอ อาจจะมีใครศึกษาเรื่องนี้ไว้แล้วแต่ผมไม่รู้เอง ท่านที่รู้ ขอความกรุณาบอกแจ้งให้รู้ทั่วกัน 
ก็จะเป็นอุปการะแก่การศึกษาพระพุทธศาสนาอย่างยิ่ง
.........................................................
ประเด็นที่ผมสงสัยก็คือ พระนางมหาปชาบดีนิพพานเมื่ออายุ ๑๒๐ ปีจริงหรือ
พระนางนิพพานก่อนพระพุทธเจ้าแน่ พระพุทธเจ้าปรินิพพานเมื่อพระชนมายุ ๘๐ ปี 
แสดงว่าเมื่อพระนางมหาปชาบดีอายุ ๑๒๐ ปีนั้น พระพุทธเจ้ายังมีพระชนมายุไม่ถึง ๘๐
หรือถ้าสมมุติว่าพระนางนิพพานปีเดียวกับพระพุทธเจ้า ก็ต้องแปลว่า พระนางแก่กว่าพระพุทธเจ้า ๔๐ ปี (๑๒๐ ลบ ๘๐)
นั่นคือ เมื่อสิทธัตถราชกุมารประสูติ พระนางมหาปชาบดีมีอายุ ๔๐
พระนางมหาปชาบดีเป็นน้องของพระนางสิริมหามายา พุทธมารดา
แปลว่า เมื่อประสูติสิทธัตถราชกุมาร พระนางสิริมหามายาต้องมีอายุมากกว่า ๔๐
ผู้หญิงอายุ ๔๐ มีลูกได้
แต่พระนางสิริมหามายามีพระราชโอรสองค์แรกองค์เดียวเมื่ออายุ ๔๐ เป็นไปได้หรือไม่?
และพระนางมหาปชาบดีก็มีโอรส ๒ องค์ คือนันทะและรูปนันทา เมื่ออายุเกิน ๔๐ เพราะพระนางสิริมหามายาสิ้นพระชนม์แล้ว 
พระเจ้าสุทโธทนะจึงทรงอภิเษกเป็นมเหสีแทน เอาเหตุการณ์กับอายุเข้าไปจับ เรื่องเหล่านี้เป็นไปได้หรือไม่?
ผู้มีความรู้เกี่ยวกับวัยและการเจริญพันธุ์ คงอธิบายได้ด้วยหลักวิชา
จะมีภิกษุณีรูปไหนรับภาระไปสอบถามผู้มีความรู้ได้บ้าง
หรือจะบอกว่า ไม่ใช่หน้าที่ ไม่มีหน้าที่ ถ้าเช่นนั้น เป็นหน้าที่ใคร?
การศึกษาเรื่องเดิมในพระพุทธศาสนา-เช่นเรื่องนี้-เป็นหน้าที่ใครครับ?
เราจะไม่ทำอะไร นอกจากตัวใครตัวมัน อยู่กันไปเฉยๆ แบบนี้อีกนานไหมครับ?

พลเรือตรี ทองย้อย แสงสินชัย
ภาคีสมาชิก ราชบัณฑิตยสภา
๖ พฤศจิกายน ๒๕๖๖