พระจอมเกล้ากับพระอภัยมณี มีคำอธิบายมากมายเกี่ยวกับการแต่งพระอภัยมณี บ้างเชื่อว่าเริ่มแต่งตั้งแต่สมัยรัชกาลที่สอง บ้างเชื่อว่าแต่งถวายพระองต์เจ้าลักขณานุคุณ จนสิ้นพระชนม์ แล้วมาแต่งถวาย

ชื่อนางละเวง มาจากใหน นางละเวง หรือชื่อเต็มว่า "ละเวงวัณฬา" เป็นตัวละคอนเอกในเรื่องพระอภัยมณี เป็นราชธิดาของท้าวสิลราช เจ้าเมืองผลึก มีเชษฐาคือท้าวอุศเรนซึ่งถ

ฝ่ายเงือกน้ำสำเหนียกแน่ในจิตต์ คือว่าฤทธิ์ยักษ์ร้ายมาภายหลัง ด้วยเดชนางยักษ์ขินีมีกำลัง ชีวิตครั้งนี้เห็นไม่เป็นตน จึงทูลองค์พระอภัยว่าใช่อื่น เสียงครึกครื้นมารนางมากลางหน คงทันกันวันนี้หนีไม่พ้น เห็น

ปีแต่งพระอภัยมณี พิพัฒน์ พงศ์รพีพร ๒๕๖๗ ตอนต้นเรื่อง เมื่อสามพราหมณ์กับศรีสุวรรณเข้าเมืองรมจักร นางกระจงเป็นวิเสท(คนครัว)ในวังของนางเกษรา ออกมาจ่ายตลาด เกิดหลงไหลในตัวศรีสุวร

*แม้นสิ้นสูญบุญนางในปางนี้ ไม่มีที่พึ่งจะอาศัย จะกอดศพซบหน้าโศกาลัย ระกำใจกว่าจะม้วยไปด้วยกัน นึกจะใคร่สะเดาะพระเคราะห์เจ้า พอบรรเทาโทษาที่อาสัญ เหมือนงอนง้ขอชีวิตแก่เทวัญ กลัวแต่ขวัญเนตรพี่จะมิทำ นา