ผมคิดว่าหลายๆ ท่าน ทั้งคนทั่วไป บุคลากรทางการแพทย์ทั่วไป หรือแม้แต่กรมควบคุมโรคเอง คงแปลกใจไม่น้อย ที่เห็นว่าบ้านเรามีตัวเลขผู้ติดเชื้อต่ำมากอย่างไม่น่าเชื่อ ถ้าย้อนไปเดือน ม.ค. คงไม่มีใครคาดคิดว่าประเทศที่คนจากอู่ฮั่นเดินทางมามากที่สุดไม่นับประเทศจีน แถมยังเป็นประเทศแรกในโลกที่มีผู้ป่วยยืนยันนอกประเทศจีน จะมีคนติดเชื้อน้อยขนาดนี้ มันเป็นไปได้อย่างไรกัน

ผมจึงลองไล่สาเหตุที่เป็นไปได้ โดยจะไล่สมมติฐานที่เป็นไปได้ทีละข้อนะครับ โดยขอออกตัวก่อน ว่า จขกท. เป็นแพทย์ที่ไม่ใช่ผู้ทำงานด้านควบคุมการระบาด เพียงสนใจงานด้านนี้มาตลอด (ผู้ที่ทำงานจริงคงยุ่งจนไม่มีเวลามานั่งเขียนบทความแบบนี้ได้หรอก) ข้อมูลที่ใช้จากหลักฐานสาธารณะ ไม่ใช้ข้อมูลปกปิดแต่อย่างใด ดังนั้น หากมีใครมีข้อมูลหลักฐานเบื้องลึก จะมาขอแย้งตรงไหน ก็สามารถบอกได้เลยนะครับ

1. ความรู้พื้นฐานของการแพร่ระบาดไวรัสระบบหายใจทั่วไป และ COVID-19 ขณะนี้

1.1 การติดต่อ 

ติดทางการหายใจฝอยละออง (droplet) และการสัมผัส ส่วนการติดต่อทางอากาศ (airborne) เกิดขึ้นได้ในบางกรณี เช่น การใส่ท่อช่วยหายใจทางการแพทย์ หรือ ห้องปิดอากาศถ่ายเทไม่สะดวก ซึ่งเจอได้น้อย เชื้อกลุ่มนี้เหมือนกันหมดครับ ต่อให้ไวรัสโคโรน่าสายพันธุ์นี้จะใหม่แค่ไหน แต่มันก็ยังเป็นโคโรน่าที่มีขนาด รูปร่าง และการติดต่อเหมือนเดิม¹ 

โรคไวรัสกลุ่มนี้ทั้งหมด จะตรวจพบเชื้อเมื่อมีเชื้อในจมูก น้ำมูก เสมหะและลำคอ ซึ่งจะเป็นช่วงที่แพร่เชื้อได้ ดังนั้นการตรวจไม่พบเชื้อ แม้ว่าผู้ป่วยจะติดเชื้อไปแล้ว อยู่ในระยะฟักตัว หรือแม้แต่ติดเชื้อลงปอดไปแล้ว แต่ไม่พบในระบบหายใจ ก็แปลได้ว่าผู้ป่วยจะไม่แพร่เชื้อในขณะที่ตรวจนั้น 

การแพร่เชื้อจะเกิดจากผู้ป่วยมีอาการ ในกรณีไข้หวัดทั่วไป มีรายงานพบการแพร่เชื้อโดยไม่มีอาการได้บ้าง แต่มักเป็นในกรณีจากคนแข็งแรง ไปยังผู้ป่วยภูมิคุ้มกับบกพร่อง เช่น ได้ยากดภูมิ หรือเคมีบำบัดรักษามะเร็ง²  ส่วนโรค COVID-19 จนปัจจุบันยังไม่มีหลักฐานชัดเจนของการแพร่เชื้อขณะไม่มีอาการ มีกรณีเดียวที่จีน ที่รายงานว่าอาจจะเป็นไปได้³ แต่ถ้าเทียบกับผู้ป่วยทั้งหมดหกหมื่นกว่าราย ก็ถือว่าน้อยมาก นอกจากนี้ ผู้ไม่แสดงอาการ จะไม่มีทางเกิดเป็น superspreader ได้ จึงไม่น่าจะต้องกังวลคนกลุ่มนี้ (ไปกังวลว่าจะกักคนมีอาการไม่ทัน จะดีกว่า)

ในการจำลองควบคุมโรค พบว่าหากค้นหาผู้ป่วยและกักตัว รวมทั้งตามผู้สัมผัสใกล้ชิดมาตรวจได้เกิน 90% (ไม่ต้องถึง 100%) จะป้องกันโรคไม่ให้แพร่ต่อได้ภายใน 3 เดือน⁴

1.2 ระยะฟักตัว

เฉลี่ย 5 วัน โดย 95% จะแสดงอาการใน 12 วัน ส่วนตัวเลข 14 วัน คือเกณฑ์ที่ให้จำง่ายๆ และดักจับ 5% ที่เหลือให้ครบ⁵

1.3 อาการเบื้องต้น

คล้ายไข้หวัดใหญ่ จากข้อมูลที่จีน (ซึ่งนับรวมผู้ที่ไม่มีอาการแต่ตรวจเพราะเสี่ยงด้วย) ราว 90% มีไข้⁶ ร่วมกับอาการระบบหายใจ เช่น ไอ จาม หอบ หรือน้ำมูก (น้ำมูกจะพบน้อยหน่อย) บางส่วนแม้ไม่มีในวันที่เข้า รพ. แต่สุดท้ายเวลาผ่านไปก็จะไข้⁷  ส่วนคนที่ไม่มีอาการเลย แต่ตรวจพบเชื้อ พบได้ราว 1% ของผู้ที่ติดเชื้อทั้งหมด⁸ และไม่ถึง 1% ของผู้สัมผัสใกล้ชิดผุ้ป่วยยืนยัน (close contact) ซึ่งก็ใกล้เคียงกับข้อมูลของเรา เช่นกรณีคุณปู่ พบว่าตรวจคนใกล้ชิด 101 คนที่ไม่มีอาการ ก็เจอเพียงหลานเท่านั้นที่มีเชื้อ ส่วนคนที่ติดคนอื่นล้วนแต่มีอาการทั้งสิ้น⁹

1.4 ความรุนแรง

โรคนี้มีความรุนแรงสูง คือ ติดเชื้อแล้วจะมีอาการรุนแรงได้ถึง 20% และตายถึง 2-3%¹⁰ ซึ่งอาจดูน้อยเมื่อเทียบกับ SARS หรือ MERS ที่ตาย 10-30% แต่ถ้าเทียบกับไข้หวัดใหญ่ที่ตาย 0.1% ถือว่ารุนแรงกว่ากันมาก 

โดยทั่วไปหากเชื้อมีวิวัฒนาการทำให้มีรุนแรงมาก ก็จะแพร่ได้น้อย เพราะผู้ติดเชื้อจะเข้ารักษา และตายเร็ว ทำให้ไม่แพร่เชื้อต่อ ในขณะที่เชื้อที่รุนแรงน้อยเช่นไข้หวัดจะระบาดได้มาก และควบคุมไม่ได้ เรียกว่า evolution trade-off¹¹

ซึ่งโชคร้ายที่โรค COVID-19 อยู่ตรงกลางพอดี เลยนับว่ามีความท้าทายในการควบคุมมาก