อาจจะมีบางท่านที่เคยได้ยินผมพูดบ่อยๆ ว่า คำว่า "อนัตตา" เป็นคำที่สำคัญที่สุดในพระพุทธศาสนา

และพระสูตรที่ทำให้พระปัญจวัคคีย์ทั้ง 5 บรรลุธรรมเป็นพระอรหันต์ ก็คือ อนัตตลักขณสูตร ซึ่งพระพุทธเจ้าตรัสถึงอนัตตา

ซึ่งหากอนัตตามีความสำคัญมากขนาดนั้น ทำไมถึงไม่อยู่ในอริยสัจสี่?

ที่จริงแล้ว คำว่าอนัตตาก็อยู่ในอริยสัจสี่อยู่แล้ว นั่นคือ นิโรธ นั่นเอง

ถามว่า ใช่หรือ?

ทุกสรรพสิ่งในโลกนี้ หรือในธรรมชาติทั้งหมด ล้วนเป็นอนัตตาทั้งสิ้น

สมมุติว่ามีเพียงเท่านี้ ยังไม่มีคน ไม่มีสัตว์ ไม่มีสิ่งที่มีชีวิตไม่ว่าจะภพภูมิใดก็ตามเกิดขึ้น ถามว่า มีความทุกข์ใดๆ เกิดขึ้นหรือไม่?

แน่นอนว่า ในเมื่อไม่มีใครที่ต้องทุกข์ ก็ย่อมไม่มีความทุกข์เกิดขึ้น

เรียกว่า เหลือแต่เพียงอนัตตาล้วนๆ ซึ่งก็คือสภาวะของนิโรธหรือนิพพาน ที่ไม่มีความทุกข์อย่างสิ้นเชิง

ถามว่า แล้วความทุกข์เกิดขึ้นมาได้อย่างไร?

ความทุกข์ เกิดจากมีการไป "ยึดถือ" (ภาษาบาลีคือ อุปาทาน) ในสิ่งที่เป็นอนัตตา และเกิดเป็นอัตตาขึ้นมา หรือเกิดเป็นตัวกูของกูขึ้นมา ที่เรียกว่า "อุปาทานขันธ์ 5"

ดังนั้น อุปาทานขันธ์ทั้ง 5 หรือการเข้าไปยึดถือขันธ์ 5 จึงเป็นทุกข์ และนี่ก็คือ ทุกขอริยสัจ หรืออริยสัจสี่ข้อที่ 1

เป้าหมายของพระพุทธศาสนา คือการเอาอุปาทานออกไป

หากผมเขียนเป็นสมการ จะได้

อนัตตา + อุปาทาน = อัตตา

ถ้าย้ายอุปาทานไปไว้อีกฝั่ง ก็จะเป็น

อนัตตา = อัตตา - อุปาทาน

ผลลัพธ์คือ

อนัตตา = อนัตตา

เมื่อเราเอาอุปาทานออกไป เหลือเพียงอนัตตา ดังนั้น นั่นก็คือ อนัตตา ก็คือ นิโรธ หรือนิพพานนั่นเอง