พุทธวจน

ดูกรภิกษุทั้งหลาย ภิกษุพิจารณาเห็นกายในกายอยู่อย่างไรเล่า


ภิกษุในธรรมวินัยนี้ ไปสู่ป่าก็ดี ไปสู่โคนไม้ก็ดี                       ไปสู่เรือนว่างก็ดี นั่งคู้บัลลังก์



ตั้งกายตรง ดำรงสติไว้เฉพาะหน้า                                      เธอมีสติหายใจออก มีสติหายใจเข้า เมื่อ


หายใจออกยาว ก็รู้ชัดว่า เราหายใจออกยาว                        เมื่อหายใจเข้ายาว ก็รู้ชัดว่า เรา
หายใจเข้ายาว เมื่อหายใจออกสั้น ก็รู้ชัดว่า เราหายใจออกสั้น เมื่อหายใจเข้าสั้น


ก็รู้ชัดว่า เราหายใจเข้าสั้น                                             ย่อมสำเหนียกว่า เราจักเป็นผู้กำหนดรู้ตลอด
กองลมหายใจทั้งปวงหายใจออก                                                 ย่อมสำเหนียกว่า เราจักเป็นผู้กำหนดรู้ตลอดกอง
ลมหายใจทั้งปวงหายใจเข้า                                                       ย่อมสำเหนียกว่า เราจักระงับกายสังขารหายใจออก



ย่อมสำเหนียกว่า เราจักระงับกายสังขารหายใจเข้า                             ดูกรภิกษุทั้งหลาย นายช่าง
กลึงหรือลูกมือของนายช่างกลึงผู้ขยัน                                            เมื่อชักเชือกกลึงยาว ก็รู้ชัดว่า เราชักยาว
เมื่อชักเชือกกลึงสั้น ก็รู้ชัดว่า                                               เราชักสั้น แม้ฉันใด ภิกษุก็ฉันนั้นเหมือนกัน
เมื่อหายใจออกยาว ก็รู้ชัดว่า                                                        เราหายใจออกยาว เมื่อหายใจเข้ายาว ก็รู้ชัดว่า
เราหายใจเข้ายาว เมื่อหายใจออกสั้น                                             ก็รู้ชัดว่า เราหายใจออกสั้น เมื่อหายใจ
เข้าสั้น ก็รู้ชัดว่า เราหายใจเข้าสั้น                                                 ย่อมสำเหนียกว่า เราจักเป็นผู้กำหนดรู้กองลม
ทั้งปวงหายใจออก ย่อมสำเหนียกว่า                                              เราจักเป็นผู้กำหนดรู้กองลมทั้งปวงหายใจเข้า
ย่อมสำเหนียกว่า เราจักระงับกายสังขารหายใจออก                           ย่อมสำเหนียกว่า เรา
จักระงับกายสังขารหายใจเข้า ดังพรรณนามาฉะนี้                            ภิกษุย่อมพิจารณาเห็นกายใน
กายภายในบ้าง พิจารณาเห็นกายในกายภายนอกบ้าง                       พิจารณาเห็นกายในกายทั้ง
ภายในทั้งภายนอกบ้าง                                                            พิจารณาเห็นธรรมคือความเกิดขึ้นในกายบ้าง พิจารณาเห็น
ธรรมคือความเสื่อมในกายบ้าง                                                   พิจารณาเห็นธรรมคือทั้งความเกิดขึ้นทั้งความเสื่อม
ในกายบ้าง ย่อมอยู่ อีกอย่างหนึ่ง                                           สติของเธอที่ตั้งมั่นอยู่ว่า กายมีอยู่ ก็เพียง
สักว่าความรู้ เพียงสักว่าอาศัยระลึกเท่านั้น                                เธอเป็นผู้อันตัณหาและทิฐิไม่อาศัย
อยู่แล้ว และไม่ถือมั่นอะไรๆ ในโลก                                      ดูกรภิกษุทั้งหลาย อย่างนี้แล ภิกษุชื่อว่า
พิจารณาเห็นกายในกายอยู่ ฯ


ดูกรอานนท์ ภิกษุในธรรมวินัยนี้                       ย่อมพิจารณาเห็นกายในกายอยู่

มีความเพียร  มีสัมปชัญญะ  มีสติ                    กำจัดอภิชฌาและโทมนัสในโลกเสีย

เมื่อเธอพิจารณาเห็นกายในกายอยู่   (แล้วเกิด)    ความเร่าร้อนมีกายเป็นอารมณ์(กายเป็นเหตุ) เกิดขึ้นในกายก็ดี    

(หรือเกิด)ความหดหู่แห่งจิต เกิดขึ้นก็ดี            (หรือเกิดจาก)จิตฟุ้งซ่านไปในภายนอก ก็ดี  

ภิกษุนั้น พึงตั้งจิตไว้ให้มั่นในนิมิต               อันเป็นที่ตั้งแห่งความเลื่อมใสอย่างใดอย่างหนึ่ง

เมื่อเธอตั้งจิตไว้มั่นในนิมิต                 อันเป็นที่ตั้งแห่งความเลื่อมใสอย่างใดอย่างหนึ่งอยู่  ปราโมทย์ย่อมเกิด

เมื่อเธอปราโมทย์  ปีติย่อมเกิด                  เมื่อเธอมีใจประกอบด้วยปีติ กายย่อมระงับ

เธอมีกายระงับแล้ว ย่อมเสวยสุข              เมื่อเธอมีสุข  จิตย่อมตั้งมั่น  

เธอย่อมพิจารณาเห็นอย่างนี้ว่า              เราตั้งจิตไว้เพื่อประโยชน์ใด ประโยชน์นั้นสำเร็จแก่เราแล้ว

บัดนี้เราจะคุมจิตไว้  เธอคุมจิตไว้                  และไม่ตรึก ไม่ตรอง ย่อมรู้ชัดว่า เราไม่มีวิตก ไม่มีวิจาร

มีสติในภายใน เป็นผู้มีความสุขดังนี้.

ดูกรภิกษุทั้งหลาย หากความกลัวก็ดี                                ความหวาดสะดุ้งก็ดี ความขนพองสยองเกล้าก็ดี
พึงบังเกิดแก่พวกเธอผู้ไปในป่าก็ดี                                  อยู่ที่โคนไม้ก็ดี อยู่ในเรือนที่ว่างเปล่าก็ดี
ทีนั้นพวกเธอพึงตามระลึกถึงเรานี้แหละว่า                       แม้เพราะเหตุนี้ๆ พระผู้มีพระภาค
พระองค์นั้นเป็นพระอรหันต์                                         เป็นผู้ตรัสรู้เองโดยชอบ เป็นผู้ถึงพร้อมด้วยวิชชา
และจรณะ เสด็จไปดีแล้ว                                          เป็นผู้รู้แจ้งโลก เป็นสารถีฝึกบุรุษที่ควรฝึกไม่มีผู้อื่น
จะยิ่งไปกว่า เป็นศาสดาของเทวดาและมนุษย์ทั้งหลาย                  เป็นผู้ตื่นแล้ว เป็นผู้
จำแนกธรรม ดังนี้ ดูกรภิกษุทั้งหลาย เพราะว่า                            เมื่อพวกเธอตามระลึกถึงเราอยู่
ความกลัวก็ดี ความหวาดสะดุ้งก็ดี                            ความขนพองสยองเกล้าก็ดี ที่จักมีขึ้นก็จัก
หายไป หากพวกเธอไม่ตามระลึกถึงเรา                           ทีนั้นพวกเธอพึงตามระลึกถึงพระธรรมว่า
พระธรรมอันพระผู้มีพระภาคตรัสดีแล้ว                        บุคคลพึงเห็นได้เอง ไม่ประกอบด้วยกาล
ควรเรียกให้มาดูได้ ควรน้อมเข้าไปในตน                    อันวิญญูชนพึงรู้แจ้งได้เฉพาะตน ดังนี้
ดูกรภิกษุทั้งหลาย เพราะว่า                              เมื่อพวกเธอตามระลึกถึงพระธรรมอยู่ ความกลัวก็ดี
ความหวาดสะดุ้งก็ดี ความขนพองสยองเกล้าก็ดี                     ที่จักมีขึ้นก็จักหายไป หาก
พวกเธอไม่ตามระลึกถึงพระธรรม                                  ทีนั้นพวกเธอพึงตามระลึกถึงพระสงฆ์ว่า
พระสงฆ์สาวกของพระผู้มีพระภาคเป็นผู้ปฏิบัติดีแล้ว                  เป็นผู้ปฏิบัติตรง เป็นผู้
ปฏิบัติเป็นธรรม เป็นผู้ปฏิบัติชอบยิ่ง                            พระสงฆ์นั้นคือใคร ได้แก่คู่แห่งบุรุษสี่
รวมเป็นบุรุษบุคคลแปด นี้คือพระสงฆ์สาวกของพระผู้มีพระภาค                     เป็นผู้ควรแก่
สักการะที่เขานำมาบูชา เป็นผู้ควรแก่ของต้อนรับ                           เป็นผู้ควรแก่ทักขิณา เป็นผู้ควร
แก่การทำอัญชลี เป็นบุญเขตของโลก                            ไม่มีบุญเขตอื่นยิ่งไปกว่า เพราะว่า เมื่อ
พวกเธอตามระลึกถึงพระสงฆ์อยู่ ความกลัวก็ดี                       ความหวาดสะดุ้งก็ดี ความขนพอง
สยองเกล้าก็ดี ที่จักมีขึ้นก็จักหายไป                        ข้อนั้นเป็นเพราะเหตุแห่งอะไร เพราะว่า
พระตถาคตอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า                            เป็นผู้ปราศจากราคะ ปราศจากโทสะ ปราศจาก
โมหะ ไม่เป็นผู้กลัว ไม่หวาด ไม่สะดุ้ง ไม่หนีไป ฯ

ดูกรภิกษุทั้งหลาย บุคคลผู้มีศีล                               สมบูรณ์ด้วยศีลไม่ต้องทำด้วย
เจตนาว่า ขอความไม่เดือดร้อนจงเกิดขึ้นแก่เราเถิด            ดูกรภิกษุทั้งหลาย ข้อที่ความ
ไม่เดือดร้อนเกิดขึ้นแก่บุคคลผู้มีศีล                       สมบูรณ์ด้วยศีลนี้ เป็นธรรมดา ดูกรภิกษุ
ทั้งหลาย บุคคลผู้ไม่มีความเดือดร้อน                      ไม่ต้องทำด้วยเจตนาว่า ขอความปราโมทย์
จงเกิดขึ้นแก่เราเถิด ดูกรภิกษุทั้งหลาย                      ข้อที่ความปราโมทย์เกิดขึ้นแก่บุคคล
ผู้ไม่มีความเดือดร้อนนี้ เป็นธรรมดา                          ดูกรภิกษุทั้งหลาย บุคคลผู้มีความปราโมทย์
ไม่ต้องทำด้วยเจตนาว่า ขอปีติจงเกิดขึ้นแก่เราเถิด                    ดูกรภิกษุทั้งหลาย ข้อที่ปีติ
เกิดขึ้นแก่บุคคลผู้มีความปราโมทย์นี้ เป็นธรรมดา                    ดูกรภิกษุทั้งหลาย บุคคล
ผู้มีใจประกอบด้วยปีติ ไม่ต้องทำด้วยเจตนาว่า                          ขอกายของเราจงสงบเถิด ดูกร
ภิกษุทั้งหลาย ข้อที่กายของบุคคล                               ผู้มีใจประกอบด้วยปีติสงบนี้ เป็นธรรมดา
ดูกรภิกษุทั้งหลาย บุคคลผู้มีกายสงบแล้ว                      ไม่ต้องทำด้วยเจตนาว่า ขอเราจงเสวย
สุขเถิด ดูกรภิกษุทั้งหลาย                                           ข้อที่บุคคลผู้มีกายสงบแล้วเสวยสุขนี้ เป็นธรรมดา
ดูกรภิกษุทั้งหลาย บุคคลผู้มีสุข                                    ไม่ต้องทำด้วยเจตนาว่า ขอจิตของเราจงตั้งมั่น
เถิด ดูกรภิกษุทั้งหลาย                                               ข้อที่จิตของบุคคลผู้มีสุขตั้งมั่นนี้ เป็นธรรมดา

กุศลมีความไม่เดือดร้อนเป็นผล                                     มีความไม่เดือด
ร้อนเป็นอานิสงส์ ความไม่เดือดร้อน                               มีความปราโมทย์เป็นผล มีความปราโมทย์
เป็นอานิสงส์ ความปราโมทย์ มีปีติเป็นผล                           มีปีติเป็นอานิสงส์ ปีติมีปัสสัทธิเป็นผล
มีปัสสัทธิเป็นอานิสงส์ ปัสสัทธิมีสุขเป็นผล                     มีสุขเป็นอานิสงส์ สุขมีสมาธิเป็นผล
มีสมาธิเป็นอานิสงส์                                           สมาธิมียถาภูตญาณทัสนะเป็นผล
ธรรม ๒ ประการนี้                                                ไม่เป็นเหตุให้เดือดร้อน ๒ ประการ
เป็นไฉน ดูกร ภิกษุทั้งหลาย                               บุคคลบางคนในโลกนี้ เป็นผู้ได้ทำความดีงามไว้
ทำกุศลไว้ ได้ทำบุญอันเป็นเครื่อง                           ต้านความขลาดกลัวไว้ ไม่ได้ทำบาป
ไม่ได้ทำอกุศลกรรมอันหยาบช้า                            ไม่ได้ทำอกุศลกรรมอันกล้าแข็ง บุคคล
นั้นย่อมไม่เดือดร้อนว่า เราได้ทำ                          กรรมอันดีงามดังนี้บ้าง ย่อมไม่เดือดร้อนว่า
เราได้ทำบาปดังนี้บ้าง ดูกร                                    ภิกษุทั้งหลาย ธรรม ๒ ประการนี้แล ไม่เป็น
เหตุให้เดือนร้อน.    

ดูกรภิกษุทั้งหลาย ส่วนบุคคลเมื่อรู้เมื่อเห็นจักษุ                             ตามความ
เป็นจริง เมื่อรู้เมื่อเห็นรูป ตามความเป็นจริง                        เมื่อรู้เมื่อเห็นจักษุวิญญาณ ตาม
ความเป็นจริง เมื่อรู้เมื่อเห็นจักษุสัมผัส ตามความเป็นจริง                เมื่อรู้เมื่อเห็นความ
เสวยอารมณ์ เป็นสุขก็ตาม เป็นทุกข์ก็ตาม                  มิใช่ทุกข์มิใช่สุขก็ตาม ที่เกิดขึ้น
เพราะจักษุสัมผัสเป็นปัจจัย ตามความเป็นจริง                  ย่อมไม่กำหนัดในจักษุ ไม่กำหนัด
ในรูป ไม่กำหนัดในจักษุวิญญาณ                      ไม่กำหนัดในจักษุสัมผัส ไม่กำหนัดในความ
เสวยอารมณ์ เป็นสุขก็ตาม เป็นทุกข์ก็ตาม                    มิใช่ทุกข์มิใช่สุขก็ตาม ที่เกิดขึ้น
เพราะจักษุสัมผัสเป็นปัจจัย                                   เมื่อบุคคลนั้นไม่กำหนัดนักแล้ว ไม่ประกอบพร้อม
แล้ว ไม่ลุ่มหลง เล็งเห็นโทษอยู่                       ย่อมมีอุปาทานขันธ์ ๕ ถึงความไม่พอกพูน
ต่อไป และเขาจะละตัณหาที่นำไปสู่ภพใหม่                    สหรคตด้วยความกำหนัดด้วยอำนาจ
ความยินดี อันมีความเพลิดเพลินในอารมณ์นั้นๆ           ได้ จะละความกระวนกระวาย
แม้ทางกาย แม้ทางใจได้ จะ                   ละความเดือดร้อนแม้ทางกาย แม้ทางใจได้ จะละ
ความเร่าร้อนแม้ทางกาย แม้ทางใจได้ เขาย่อมเสวยสุขทางกายบ้าง สุขทางใจ
บ้าง บุคคลผู้เป็นเช่นนั้นแล้ว มีความเห็นอันใด ความเห็นอันนั้นย่อมเป็น
สัมมาทิฐิ มีความดำริอันใด ความดำริอันนั้นย่อมเป็นสัมมาสังกัปปะ มีความ
พยายามอันใด ความพยายามอันนั้นย่อมเป็นสัมมาวายามะ มีความระลึกอันใด
ความระลึกอันนั้นย่อมเป็นสัมมาสติ มีความตั้งใจอันใด ความตั้งใจอันนั้นย่อม
เป็นสัมมาสมาธิ ส่วนกายกรรม วจีกรรม อาชีวะของเขา ย่อมบริสุทธิ์ดีใน
เบื้องต้นเทียว ด้วยอาการอย่างนี้ เขาชื่อว่ามีอัฏฐังคิกมรรคอันประเสริฐถึงความ
เจริญบริบูรณ