อีสานโบราณแบ่งเป็น 3 ส่วน
อีสานเหนือริมแม่น้ำโขง (แอ่งสกลนคร) เป็นชนเผ่าลาว วัฒนธรรมแบบล้านช้าง
อีสานตอนกลาง แถบลุ่มน้ำพอง เป็นนครรัฐอิสระของคนหลายเผ่าพันธ์ วัฒนธรรมแบบอีสานทวารวดี
อีสานใต้ แถบลุ่มน้ำมูล เป็นเผ่าเขมรสูงหรือเจนละบก วัฒนธรรมแบบเขมร

ประเทศสยาม กำเนิดจากพระเจ้าอิศานวรมันกษัตริย์ชาวเขมรสูงแห่งอีสานใต้ แผ่อำนาจเข้ายึดเมืองทวารวดีในภาคอีสานไว้ได้หมด แล้วข้ามเขาดงพญาเย็นมายึดเมืองทวารวดีในภาคกลางทางฝั่งตะวันออกของแม่น้ำเจ้าพระยาได้หลายเมือง แต่เมืองทวารวดีทางฝั่งจะวันตกยังคงเป็นอิสระ จากนั้นก็เข้ายึดเขมรต่ำคือกำพูชาได้สำเร็จ แล้วสถาปนาเป็นจักรวรรดิเขมร มีเมืองพระนครเป็นราชธานี

หลังจากรวบรวมอาณาจักรได้แล้วพระเจ้าอิศานวรมันก็ย้ายราชสำนักมาอยู่เมืองพระนครซึ่งมีความเจริญมากกว่า ส่วนเมืองทวารวดีเก่าในแถบลุ่มน้ำเจ้าพระยาที่ยึดได้นั้น ถูกรวมกันเป็นแคว้นสยาม มีเมืองละโว้เป็นศูนย์กลาง แล้วให้พระญาติวงศ์ชาวเขมรมาปกครองเป็นเมืองขึ้นของจักรวรรดิเขมร สยามในยุคแรกจึงมีกษัตริย์เป็นเขมร (คนไทยจึงใช้ภาษาเขมรเป็นราชาศัพท์)

ต่อมาจักรวรรดิเขมรเกิดปัญหาเรื่องการสืบราชสมบัติ พระเจ้าสุริยวรมันแห่งละโว้อ้างสิทธิในราชบัลลังก์เขมร และทำสงครามกับพระเจ้าอุทัยทิตยวรมันแห่งพระนคร สุดท้ายพระเจ้าสุริยวรมันแห่งละโว้ชนะได้ปกครองจักรวรรดิเขมร จึงทรงย้ายราชสำนักจากละโว้ไปเมืองพระนคร เชื้อสายเจ้านายเขมรในเมืองละโว้จึงเหลือน้อย และต่อมายังมีการแต่งงานเชื่อมสัมพันธ์กับกลุ่มคนไทยที่เป็นเจ้านายของเมืองเล็กๆที่ขึ้นอยู่กับอาณาจักรสยาม สายเลือดเขมรของกษัตริย์สยามก็ค่อยๆเจือจางลง และค่อยๆถูกกลืนกลายเป็นคนไทย แต่ยังคนนับถือเป็นญาติกับราชวงศ์เขมร

ต่อมาจักรวรรดิเขมรอ่อนแอลง แคว้นสยามได้แยกตัวเป็นอิสระ เป็นอาณาจักรละโว้ แต่ยังคงมีความสัมพันธ์อันดีกับเขมรเพราะนับถือเป็นเครือญาติ ช่วงนั้นพระเจ้าอโนรธามังช่อแห่งอาณาจักรพุกามมีอำนาจมาก และเข้ารุกรานส่วนที่เหลือของทวารวดีที่ยังคงเป็นอิสระอยู่ทางฝั่งตะวันตกของแม่น้ำเจ้าพระยา เมืองไชยศรี(นครปฐม)อันยิ่งใหญ่ของทวารวดีได้ถูกทำลายลงในตอนนั้น กษัตริย์พุกามในยุคต่อมาพยายามจะเข้ายึดครองละโว้ด้วย แต่ไม่สำเร็จ(สงครามครั้งนั้นอาจจะเป็นศึกพระนางจามเทวีในตำนาน)

เมื่ออำนาจของพุกามเสื่อมลง สยามละโว้ได้ถือโอกาสเข้าครอบครองดินแดนทวารวดีฝั่งตะวันตกของแม่น้ำเจ้าพระยาที่ทรุดโทรมจากการถูกพุกามรุกราน นับจากนั้นทวารวดีก็หายไปจากประวัติศาสตร์ ละโว้ยังขยายอำนาจขึ้นไปทางเหนือถึงสุโขทัยและหริภุญไชย พระนางจามเทวีธิดากษัตริย์ละโว้เลิกร้างกับเจ้ารามราชพระสวามีแล้วพาพระราชบุตรไปครองหริภุญไชย

ต่อมาสยามละโว้เสื่อมอำนาจลง กลุ่มคนไทยแห่งสุโขทัยได้แข็งเมืองแยกตัวเป็นอิสระ ตั้งเป็นอาณาจักรสุโขทัยขึ้น แล้วขยายอำนาจเข้ายึดครองดินแดนบางส่วนของละโว้ แต่สุโขทัยไม่เคยเข้ายึดครองละโว้ อาณาจักรสยามละโว้มีขนาดเล็กลงแต่ยังคงดำรงอยู่เคียงคู่กับอาณาจักรสุโขทัย ระหว่างนั้นกษัตริย์สยามได้ย้ายราชธานีจากละโว้ลงมาที่อโยธยาซึ่งเดิมเคยเป็นเมืองท่าของละโว้ และกลายเป็นอาณาจักรสยามสมัยอยุธยาที่เรารู้จัก แล้วเหตุการณ์ต่อจากนั้นก็เป็นไปตามที่ปรากฏในแบบเรียนประวัติศาสตร์

ย้อนกลับเข้าคำถามของกระทู้ ภาคอีสานตอนกลางและตอนใต้ในสมัยนั้นน่าจะขึ้นอยู่กับอาณาจักรเขมร เพราะสยามละโว้ไม่ทำสงครามกับเขมร ส่วนสุโขทัยก็แผ่อำนาจไปไม่ถึง เมื่อพระเจ้าฟ้างุ้มมีอำนาจน่าจะยึดแค่อีสานตอนเหนือที่เป็นเมืองของชนเผ่าลาว รวมทั้งอีสานตอนกลางที่เคยเป็นนครรัฐทวารวดี ส่วนอีสานใต้ที่เป็นชาวเขมรสูงน่าจะยังคงอยู่กับอาณาจักรเขมร จนกระทั่งสยามอยุธยาเปลี่ยนวงศ์เป็นราชวงศ์สุวรรณภูมิ ความเป็นพระญาติกับราชวงศ์เขมรก็สิ้นสุด เจ้าสามพระยาแห่งสยามจึงรุกรานและยึดอาณาจักรเขมร หลังจากนั้นเขตแดนอีสานใต้ ก็ย้ายไปย้ายมา อยู่กับสยามบ้าง อยู่เขมรบ้าง จนสุดท้ายก็อยู่กับสยาม