กฤษณมูรติกับนักเรียน

นักเรียน: ท่านบอกว่าอิสรภาพอันตรายสำหรับมนุษย์ ทำไมจึงมีอันตรายล่ะ?

กฤษณมูรติ: ทำไมอิสรภาพจึงเป็นอันตราย? เธอรู้หรือเปล่าว่าสังคมคืออะไร?

นักเรียน: สังคมคือคนกลุ่มใหญ่ที่มาบอกเราว่าให้ทำสิ่งนี้ ไม่ให้ทำสิ่งนั้น

กฤษณมูรติ: สังคมคือคนกลุ่มใหญ่ที่มาบอกเราว่าทำสิ่งหนึ่ง ไม่ให้ทำอีกสิ่งหนึ่ง สังคมยังหมายถึงวัฒนธรรม ขนบธรรมเนียม นิสัยเฉพาะอย่างของชุมชนหนึ่งๆ รวมไปถึงโครงสร้างทางศีลธรรม จริยธรรม โครงสร้างทางสังคมที่ทำให้คนอยู่ร่วมกัน ทั้งหมดนั้นเรียกรวมๆ ว่า สังคม และถ้าแต่ละคนในสังคมนั้นทำในสิ่งที่ตัวเองชอบ เขาก็น่าจะเป็นอันตรายต่อสังคมนั้น ถ้าเธอทำสิ่งที่ตัวเองชอบในโรงเรียนนี้ อะไรจะเกิดขึ้น? เธอจะเป็นอันตรายต่อเพื่อนในโรงเรียนทั้งหมดใช่หรือไม่? ดังนั้น คนโดยทั่วไปจึงไม่ต้องการให้คนอื่นเป็นอิสระ คนที่มีอิสระอย่างแท้จริง ไม่ใช่คิดเอาเองว่ามีอิสรภาพ บุคคลเช่นนั้นเป็นคนที่เป็นอิสระจากความโลภ ความทะเยอทะยาน ความอิจฉาริษยา ความโหดร้ายรุนแรง คนอื่นจะมองว่าคนชนิดนี้มีอันตรายเพราะเขาต่างออกไปจากคนอื่นโดยสิ้นเชิง ดังนั้น สังคมอาจจะเทิดทูนบูชาคนชนิดนี้หรือกำจัดเขาเสียเลย

นักเรียน: ท่านพูดว่า เราต้องมีอิสรภาพและมีระเบียบ แต่เราจะมีสิ่งนี้ได้อย่างไร?

กฤษณมูรติ: แรกทีเดียวเธอต้องไม่หวังพึ่งคนอื่น ไม่คาดหวังว่าคนอื่นจะนำอิสรภาพและระเบียบมาให้ ไม่ว่าคนอื่นเหล่านั้นจะเป็นพ่อแม่ ครู หรือสามีภรรยา เธอต้องให้สิ่งนี้เกิดขึ้นด้วยตัวเอง เธอต้องเห็นชัดในช้อนี้ นอกจากอาหาร ที่อยู่อาศัย เสื้อผ้า ยารักษาโรคแล้ว เธอขอสิ่งอื่น ๆ จากคนอื่นไม่ได้ ไม่ว่าคนนั้นจะเป็นคุรุของเธอ หรือจากพระเจ้าที่เธอนับถือ เธอต้องหาด้วยตัวเองว่า จะมีระเบียบในตัวเองอย่างไร ซึ่งหมายความว่าเธอต้องเฝ้าดู ค้นหาคุณธรรมภายในตัวเองด้วยตัวเอง เธอรู้หรือเปล่าว่าคุณธรรมคืออะไร คุณธรรมคือการเป็นคนดี มีศีลธรรม มีระเบียบ ดังนั้น เธอต้องค้นหาด้วยตัวเองว่า จะเป็นคนดี มีเมตตา เห็นอกเห็นใจผู้อื่นได้อย่างไร และจากความเห็นอกเห็นใจผู้อื่น เอาใจเขามาใส่ใจเรา จากการเฝ้าดู ระเบียบจะเกิดขึ้น และเมื่อมีระเบียบก็จะมีอิสรภาพ เธอพึ่งคนอื่นให้มาบอกว่าควรทำอะไรได้บ้าง มองออกไปทางหน้าต่างได้ไหม คนอื่นมาบอกว่าเธอต้องตรงต่อเวลา หรือเธอต้องมีเมตตาต่อผู้อื่น แต่ถ้าตัวเธอเองบอกกับตัวเองว่า “ฉันจะมองออกไปทางหน้าต่างได้เหมือนกันถ้าต้องการ แต่ในขณะที่กำลังเรียนหนังสือฉันต้องดูที่หนังสือเรียน” นี่หมายความว่าว่าเธอมีระเบียบข้างในโดยไม่หวังพึ่งคนอื่นมาบอกให้ทำอย่างนั้นอย่างนี้

นักเรียน: เราจะได้รับอะไรเป็นสิ่งตอบแทนบ้างจากการมีอิสรภาพ?

กฤษณมูรติ: ไม่ได้รับอะไรเลย เมื่อเธอพูดถึงสิ่งที่จะได้รับ จริง ๆ แล้วเธอคิดอย่างแม่ค้าใช่หรือเปล่า? ฉันทำสิ่งนี้ เพื่อตอบแทนการกระทำนั้น ให้อะไรกับฉันสิ ฉันมีเมตตา กับเธอเพราะทำอย่างนี้แล้วจะได้รับประโยชน์ตอบแทน นี่ไม่ใช่ความเมตตา ดังนั้น ถ้าเธอคิดในแง่ที่จะได้รับผลตอบแทนก็จะไม่มีอิสรภาพ ถ้าเธอบอกว่า "ถ้าฉันมีอิสรภาพแล้ว ฉันจะทำอะไรก็ได้" นี่ก็ไม่ใช่อิสรภาพ ดังนั้น อย่าคิดในแง่ผลประโยชน์ที่จะได้รับ ตราบใดที่เธอยังคิดในแง่การใช้ประโยชน์สิ่งใดสิ่งหนึ่ง ก็จะไม่มีเรื่องของอิสรภาพอยู่เลย อิสรภาพเกิดขึ้นได้เมื่อไม่มีแรงจูงใจใดๆ เลย เธอคงไม่รักใครสักคนเพราะคนๆ นั้นให้อาหาร ให้เสื้อผ้า ให้ที่อยู่อาศัยกับเธอ เพราะถ้าเป็นอย่างนั้น นั่นไม่ใช่ความรัก.......

(กฤษณมูรติ - มิติใหม่ทางการศึกษา เพื่อความเป็นมนุษย์ที่สมบูรณ์)