ส่วนตัวเชื่อว่า "ระบบหล่อหลอมให้คนต้องเป็นแบบนั้น"

ยกตัวอย่างง่าย ๆ
ถ้าที่ทำงาน แม้จะขยันทำงานแค่ไหน เงินเดือนก็ไม่เพิ่ม โบนัสก็ไม่มี เลื่อนตำแหน่งก็ไม่ให้ คุณจะขยันทำงานได้แค่ไหน ?
ในทางกลับกัน หากที่ทำงานให้รางวัลคุณที่ทำงานดีอย่างเต็มที่ คุณจะขยันเท่าเดิมหรือเปล่า ?

อันนี้พูดแค่เรื่องความขยัน แต่เรื่องดีชั่ว จรรณยาบรรณ มันก็สามารถบ่มเพาะได้เช่นกันจากระบบที่เหมาะสม
เช่นทำดีแล้วไม่ได้สิ่งตอบแทน แถมยังโดนว่าโดนตำหนิ
กลับกันคนที่ทำเลวกลับได้สิ่งตอบแทน ได้รับคำชม คุณจะยังทำดีต่อไปไหม ?
...แน่นอนคนดีย่อมทำดีอยู่แน่ แต่เริ่มจะเกรงการทำความดีอย่างออกนอกหน้าชัวร์ ๆ

เรื่องคำว่า "ทำดีได้ดีทำชั่วได้ชั่ว" เองก็เช่นกัน เป็นส่วนหนึ่งของระบบที่พยายามจะคุมให้คนดีมีศีลธรรม
แต่ในปัจจุบันอะไรหลายอย่างมันกว้างไกล ตัวแปรต่าง ๆ ที่ทำให้ตระหนักว่าคำพูดดังกล่าวไม่น่าเชื่อถือก็มีมากขึ้น
ประโยคดังกล่าวเลยคุมคนที่อยู่ในระบบให้เป็นคนดีไม่ค่อยจะได้อีกต่อไป


แน่นอน ไม่ได้เถึยงว่า คนดียังไงก็เป็นคนดี คนเลวไปที่ไหนก็เป็นคนเลว

หากแต่ตัวตนของคนผู้นั้นใช่เป็นทุกอย่างของการกระทำที่ปรากฎสักหน่อย
ถ้าคนดีถูกเอาปืนจ่อหัวแล้วบังคับให้ทิ้งขยะลงแม่น้ำ คิดว่าคนดีที่ว่าจะทำตามไหมล่ะ ?
ปืนจ่อหัวนั่นแหละคือระบบ และเพราะสิ่งที่ทำมันไม่ได้ขัดกับอุดมการณ์อะไรมากคนดีย่อมทำตามได้ง่ายดายอยู่แล้ว
เพราะเห็นว่า สิ่งที่ทำลงไปได้กว่าที่เสียแน่นอน เพราะยังไงทิ้งขยะลงแม่น้ำก็ไม่ได้ทำให้ใครเดือดร้อนมากนัก ที่สำคัญตัวเองก็ไม่ถูกฆ่าด้วย
และถ้าทำบ่อยเข้า ก็จะติดเป็นนิสัย และคนดีสุดขั้วเคยเห็นย่อมเบี่ยงเบนไปทางคนเลวบ้างนิดหน่อยได้แน่นอน