หลายคนอาจเคยเห็นรูปเจ้าแม่กวนอิมในวัดหรือศาลเจ้าทั่วเอเชียตะวันออก แล้วเคยสงสัยกันมั้ยว่า กวนอิมมาจากไหน?
ทำไมบางรูปดูเหมือนเทพเจ้าหญิง บางรูปกลับมีหลายแขนหลายตา?
จริง ๆ แล้ว กวนอิมคือพัฒนาการทางวัฒนธรรมของ “อวโลกิเตศวร” พระโพธิสัตว์แห่งความเมตตาในพุทธศาสนานั่นเอง!

---

จากอวโลกิเตศวรถึงกวนอิม: การเปลี่ยนแปลงที่มากกว่าศาสนา

จุดเริ่มต้น: อวโลกิเตศวรจากอินเดีย
อวโลกิเตศวร (Avalokiteśvara) เป็นพระโพธิสัตว์แห่งความเมตตาในพุทธศาสนา โดยเฉพาะในสายมหายาน ชื่อนี้มีความหมายว่า “ผู้มองลงมาด้วยความกรุณา” ในอินเดียโบราณ พระองค์มักถูกวาดหรือปั้นในรูปบุรุษ มีหลายแขนและหลายตา เพื่อสื่อถึงการสามารถช่วยเหลือผู้คนมากมายในเวลาเดียวกัน พระองค์ยังปรากฏในพระสูตรสำคัญ ๆ อย่าง Lotus Sutra และ Perfection of Wisdom

(อวโลกิเตศวร)

เส้นทางสายไหม: จากอินเดียสู่จีน
เมื่อพุทธศาสนาเดินทางผ่านเส้นทางสายไหมเข้าสู่เอเชียกลางและจีน อวโลกิเตศวรก็เดินทางมาด้วย พร้อมกับพระสูตรที่ถูกแปลโดยนักแปลสำคัญอย่าง “กุมารชีพ” ในช่วงศตวรรษที่ 4 เมื่อเข้าสู่จีน ลักษณะของอวโลกิเตศวรก็เริ่มเปลี่ยนตามวัฒนธรรมท้องถิ่น จากบุรุษผู้มีพลังกลายเป็นบุคคลที่สะท้อนความละมุนละไม อ่อนโยน และใกล้ชิดกับประชาชนมากขึ้น

(กุมารชีพ)

จากเทพบุรุษสู่นารี: การปรากฏตัวของ “เจ้าแม่กวนอิม”
เข้าสู่ยุคราชวงศ์ถัง ภาพของอวโลกิเตศวรเริ่มแปรเปลี่ยนเป็นหญิงสาว พระนางกวนอิมที่หลายคนรู้จักในปัจจุบันได้รับอิทธิพลจากตำนานพื้นบ้าน เทพเจ้าหญิง และวัฒนธรรมจีนที่ให้คุณค่ากับความอ่อนโยน เมตตา และการดูแลเอาใจใส่ โดยเฉพาะในบทบาทผู้ปกป้องผู้หญิงและเด็ก จึงไม่น่าแปลกใจเลยว่าทำไมกวนอิมถึงเป็นที่รักของผู้คนทุกเพศทุกวัย

ในขณะที่อวโลกิเตศวรของอินเดียมีหลายแขนหลายตาเพื่อช่วยเหลือมนุษย์มากมายพร้อมกัน กวนอิมของจีนกลับเน้นความสงบ เมตตา และงดงาม มักถือ “กิ่งหลิว” และ “แจกันน้ำทิพย์” ซึ่งเป็นสัญลักษณ์ของการรักษาและกรุณา บางครั้งก็มีพันแขนพันตาอยู่เหมือนกันนะ เพื่อคงรากเดิมของอวโลกิเตศวรไว้


จากจีนสู่ทั่วเอเชียตะวันออก
ความนิยมของกวนอิมไม่ได้อยู่แค่ในจีนเท่านั้น แต่ยังลามไปถึงเกาหลี ญี่ปุ่น และเวียดนาม
- ที่ญี่ปุ่น กวนอิมรู้จักกันในชื่อ “คันนง” (Kannon) เป็นเทพแห่งความกรุณาที่คนญี่ปุ่นนับถือมาก
- ที่เวียดนาม กวนอิมก็มีบทบาทสำคัญเช่นกัน ผสมผสานระหว่างพุทธศาสนาและความเชื่อพื้นบ้านได้อย่างกลมกลืน

(Kannon)

บริบททางสังคมที่ผลักดันการเปลี่ยนแปลง
ช่วงที่กวนอิมเริ่มได้รับความนิยมมากขึ้น ตรงกับยุคเปลี่ยนผ่านทางการเมืองของจีน เช่นการสิ้นสุดของราชวงศ์ถังและการเริ่มต้นของราชวงศ์ซ่ง คนในสังคมหันมาหาอะไรที่ให้ความรู้สึกมั่นคงและเยียวยาจิตใจ กวนอิมก็กลายเป็นสัญลักษณ์ของความหวังและความช่วยเหลือที่จับต้องได้มากกว่าพระโพธิสัตว์ในรูปแบบเดิม ๆ

การเปลี่ยนแปลงจากอวโลกิเตศวรเป็นกวนอิมไม่ใช่แค่เรื่อง “เพศ” หรือ “รูปลักษณ์” เท่านั้น แต่มันคือการเดินทางของศาสนาและวัฒนธรรมที่ปรับตัวตามยุคสมัย กวนอิมจึงไม่ใช่แค่เทพเจ้าในพุทธศาสนา แต่ยังเป็นสัญลักษณ์ของความเมตตา การเยียวยา และความรักแบบไร้เงื่อนไขที่เชื่อมโยงคนทั่วทั้งเอเชียเข้าไว้ด้วยกัน