๖. ปาสาทิกสุตฺต
                     นิคณฺฐนาฏปุตฺตกาลกิริยาวณฺณนา
     [๑๖๔] เอวมฺเม สุตนฺติ ปาสาทิกสุตฺตํ. ตตฺรายํ อนุตฺตานปทวณฺณนา:-
     เวธญฺญา นาม สกฺยาติ ธนุมฺหิ กตสิกฺขา เวธญฺญนามกา เอเก
สกฺยา. เตสํ อมฺพวเน ปาสาเทติ เตสํ อมฺพวเน สิปฺปํ อุคฺคหณตฺถาย กโต
ทีฆปาสาโท อตฺถิ, ตตฺถ วิหรติ.
     อธุนา กาลกโตติ สมฺปติ กาลกโต. เทฺวธิกชาตาติ เทฺวธา ชาตา,
เทฺวภาคา ชาตา. ภณฺฑนาทีสุ ภณฺฑนํ ปุพฺพภาคกลโห, ตํ ทณฺฑาทานาทิวเสน
ปณฺณตฺติวีติกฺกมวเสน จ วฑฺฒิตํ กลโห. "น ตฺวํ อิมํ ธมฺมวินยํ อาชานาสี"ติ
อาทินา นเยน วิรุทฺธํ วจนํ วิวาโท. วิตุทนฺตาติ วิชฺฌนฺตา. สหิตํ เมติ มม วจนํ
อตฺถสญฺหิตํ. อธิจิณฺณนฺเต วิปราวตฺตนฺติ ยํ ตว อธิจิณฺณํ จิรกาลเสวนวเสน ๑-
ปคุณํ, ตํ มม วาทํ อาคมฺม วิปรีวตฺตํ. ๒- อาโรปิโต เต วาโทติ ตุยฺหํ อุปริ
มยา โทโส อาโรปิโต. จร วาทปฺปโมกฺขายาติ ภตฺตปุฏํ อาทาย ตํ ตํ ปูคํ ๓-
อุปสงฺกมิตฺวา วาทปฺปโมกฺขตฺถาย อุตฺตรึ ปริเยสมาโน วิจริ. นิพฺเพเธหิ วาติ
อถวา มยา อาโรปิตโทสโต อตฺตานํ โมเจหิ. สเจ ปโหสีติ สเจ สกฺโกสิ.
วโธเยวาติ มรณเมว. นาฏปุตฺติเยสูติ นาฏปุตฺตสฺส อนฺเตวาสิเกสุ. นิพฺพินฺนรูปาติ
อุกฺกณฺฐิตสภาวา อภิวาทนาทีนิปิ  น กโรนฺติ. วิรตฺตรูปาติ วิคตเปมา.
ปฏิวานรูปาติ เตสํ สกฺกจฺจกิริยโต นิวตฺตนสภาวา. ยถาตนฺติ ยถา ทุรกฺขาตาทิสภาเว
ธมฺมวินเย นิพฺพินฺนวิรตฺตปฏิวานรูเปหิ ภวิตพฺพํ, ตเถว ชาตาติ อตฺโถ.
ทุรกฺขาเตติ ทุกฺกถิเต. ทุปฺปเวทิเตติ ทุพฺพิญฺญาปิเต. ๔- อนุปสมสํวตฺตนิเตติ
ราคาทีนํ อุปสมํ กาตํ อสมตฺเถ. ภินฺนถูเปติ ภินฺนปติฏฺเฐ. ๕- เอตฺถ หิ นาฏปุตฺโตว
เนสํ ปติฏฺฐฏฺเฐน ถูโป. โส ปน ภินฺโน มโต. เตน วุตฺตํ "ภินฺนถูเป"ติ.
อปฺปฏิสรเณติ ตสฺเสว อภาเวน ปฏิสรณวิรหิเต.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. จิรกาลาเสวนวเสน    ๒ ฉ.ม. นิวตฺตํ    ๓ ฉ.ม., อิ. ปูคนฺติ น ทิสฺสติ
@๔ ฉ.ม., อิ. ทุวิญฺญาปิเต      ๕ ฉ.ม. ภินฺทปฺปติฏฺเฐ
     นนุ จายํ นาฏปุตฺโต นาฬนฺทวาสิโก, โส กสฺมา ปาวายํ
กาลกโตติ. โส กิร อุปาลินา คหปตินา ปฏิวิทฺธสจฺเจน ทสหิ คาถาหิ
ภาสิเต พุทฺธคุเณ สุตฺวา อุณฺหํ โลหิตํ ฉฑฺเฑสิ. อถ นํ อผาสุกํ คเหตฺวา
ปาวํ อคมํสุ. โส ตตฺถ กาลมกาสิ. กาลํ กุรุมาโน จ จินฺเตสิ "มม ลทฺธิ
อนิยฺยานิกา สารวิรหิตา, มยนฺตาว นฏฺฐา, อวเสสชโนปิ มา อปายปูรโก
อโหสิ, สเจ ปนาหํ มม "สาสนํ อนิยฺยานิกนฺ"ติ วกฺขามิ, น สทฺทหิสฺสนฺติ,
ยนฺนูนาหํ เทฺวปิ ชเน น เอกนีหาเรน อุคฺคณฺหาเปยฺยํ, เต มมจฺจเยน
อญฺญมญฺญํ วิวทิสฺสนฺติ, สตฺถา ตํ วิวาทํ ปฏิจฺจ เอกํ ธมฺมกถํ กเถสฺสติ,
ตโต เต สาสนสฺส มหนฺตภาวํ ชานิสฺสนฺตี"ติ.
     อถ นํ เอโก อนฺเตวาสิโก อุปสงฺกมิตฺวา อาห "ภนฺเต ตุเมฺห
ทุพฺพลา, มยฺหํปิ อิมสฺมึ ธมฺเม สารํ อาจิกฺขถ, อาจริยปฺปมาณนฺ"ติ "อาวุโส
ตฺวํ มมจฺจเยน สสฺสตนฺติ คเณฺหยฺยาสี"ติ อปโรปิ อุปสงฺกมิ, ตํ อุจฺเฉทํ
คณฺหาเปสิ. เอวํ เทวปิ ชเน เอกลทฺธิเก อกตฺวา พหู นานานีหาเรน
อุคฺคณฺหาเปตฺวา กาลมกาสิ. เต ตสฺส สรีรกิจฺจํ กตฺวา สนฺนิปติตฺวา อญฺญมญฺญํ
ปุจฺฉึสุ "กสฺสาวุโส อาจริโย สารํ อาจิกฺขี"ติ. เอโก อุฏฐหิตฺวา มยฺหนฺติ
อาห. กึ อาจิกฺขีติ. สสฺสตนฺติ. อปโร ตํ ปฏิพาหิตฺวา "มยฺหํ สารํ อาจิกฺขี"ติ
อาห. เอวํ สพฺเพ "มยฺหํ สารํ อาจิกฺขิ, อหํ เชฏฺฐโก"ติ อญฺญมญฺญํ วิวาทํ
วฑฺเฒตฺวา อกฺโกเส เจว ปริภาเส จ หตฺถปาทปฺปหาราทีนิ จ ปวตฺเตตฺวา
เอกมคฺเคน เทฺว อคจฺฉนฺตา นานาทิสาสุ อปกฺกมึสุ. ๑-
     [๑๖๕] อถโข จุนฺโท สมณุทฺเทโสติ อยํ เถโร ธมฺมเสนาปติสฺส
กนิฏฺฐภาติโก. ตํ ภิกฺขู อนุปสมฺปนฺนกาเล "จุนฺโท สมณุทฺเทโส"ติ สมุทาจริตฺวา
เถรกาเลปิ ตเถว สมุทาจรึสุ. เตน วุตฺตํ "จุนฺโท สมณุทฺเทโส"ติ.
     "ปาวายํ วสฺสํ วุฏฺโฐ เยน สามคาโม, เยนายสฺมา อานนฺโท
เตนูปสงฺกมี"ติ กสฺมา อุปสงฺกมิ? นาฏฺปุตฺเต กิร กาลกเตปิ ชมฺพุทีเป
มนุสฺสา ตตฺถ ตตฺถ กถํ ปวตฺตยึสุ "นิคฺคณฺโฐ นาฏฺปุตฺโต เอโก สตฺถาติ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม., อิ. ปกฺกมึสุ
ปญฺญายิตฺถ, ตสฺส กาลกิริยาย สาวกานํ เอวรูโป วิวาโท ชาโต. สมโณ ปน
โคตโม ชมฺพุทีเป จนฺโท วิย สุริโย วิย จ ปากโฏ, สาวกาปิสฺส ปากฏาเยว.
กีทิโส นุโข สมเณ โคตเม ปรินิพฺพุเต สาวกานํ วิวาโท ภวิสฺสตี"ติ. เถโร
ตํ กถํ สุตฺวา จินฺเตสิ "อิมํ กถํ คเหตฺวา ทสพลสฺส อาโรเจสฺสามิ, สตฺถา
เอตํ อตฺถุปฺปตฺตึ กตฺวา เอกํ เทสนํ กเถสฺสตี"ติ. โส นิกฺขมิตฺวา เยน
สามคาโม, เยนายสฺมา อานนฺโท เตนูปสงฺกมิ.
     สามคาโมติ สามากานํ อุสฺสนฺนตฺตา ตสฺส คามสฺส นามํ.
เยนายสฺมา อานนฺโทติ อุชุเมว ภควโต สนฺติกํ อคนฺตฺวา เยนสฺส อุปชฺฌาโย
อายสฺมา อานนฺโท เตนูปสงฺกมิ.
     พุทฺธกาเล กิร สาริปุตฺตตฺเถโร จ อานนฺทตฺเถโร จ อญฺญมญฺญํ
มมายึสุ. สาริปุตฺตตฺเถโร "มยา กตฺตพฺพํ ๑- สตฺถุ อุปฏฺฐานํ กโรตี"ติ
อานนฺนทตฺเถรํ มมายิ. อานนฺทตฺเถโร "ภควโต สาวกานํ อคฺโค"ติ สาริปุตฺตตฺเถรํ
มมายิ. กุลทารเก จ ปพฺพาเชตฺวา สาริปุตฺตตฺเถรสฺส สนฺติเก อุปชฺฌํ
คณฺหาเปติ. ๒- สาริปุตฺตตฺเถโรปิ ตเถว อกาสิ. เอวํ เอกเมเกน อตฺตโน ปตฺตจีวรํ
ทตฺวา ปพฺพาเชตฺวา อุปชฺฌํ คณฺหาปิตานิ ปญฺจ ปญฺจ ภิกฺขุสตานิ อเหสํ.
อายสฺมา อานนฺโท ปณีตานิ จีวราทีนิปิ ลภิตฺวา เถรสฺส เทติ. ๓-
                         ธมฺมรตนปูชาวณฺณนา
     เอโก กิร พฺราหฺมโณ จินฺเตสิ "พุทฺธรตนสฺส จ สํฆรตนสฺส จ
ปูชา ปญฺญายติ, กถํ นุโข ธมฺมรตนํ ปูชิตํ นาม ๔- โหตี"ติ. โส ภควนฺตํ
อุปสงฺกมิตฺวา เอตมตฺถํ ปุจฺฉิ. ภควา อาห "สเจปิ พฺราหฺมณ ธมฺมรตนํ
ปูเชตุกาโม, เอกํ พหุสฺสุตํ ปูเช"ติ. พหุสฺสุตํ ภนฺเต อาจิกฺขถาติ. ภิกฺขุสํฆํ
ปุจฺฉาติ. โส ภิกฺขู ๕- อุปสงฺกมิตฺวา "พหุสฺสุตํ ภนฺเต อาจิกฺขถา"ติ อาห.
อานนฺทตฺเถโร พฺราหฺมณาติ. พฺราหฺมโณ เถรํ สหสฺสคฺฆนิเกน ติจีวเรน ปูเชสิ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. กาตพฺพํ     ๒ ฉ.ม., อิ. คณฺหาเปสิ    ๓ ฉ.ม. อทาสิ
@๔ ฉ.ม. นามาติ น ทิสฺสติ                    ๕ ฉ.ม., อิ. ภิกฺขุสํฆํ
เถโร ตํ คเหตฺวา ภควโต สนฺติกํ อคมาสิ. ภควา "กุโต อานนฺท ลทฺธนฺ"ติ
อาห. เอเกน ภนฺเต พฺราหฺมเณน ทินฺนํ, อิทํ ปนาหํ อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส
ทาตุกาโมติ. เทหิ อานนฺทาติ. จาริกํ ปกฺกนฺโต ภนฺเตติ. อาคตกาเล เทติ,
สิกฺขาปทํ ภนฺเต ปญฺญตฺตนฺติ. กทา ปน สาริปุตฺโต อาคมิสฺสตีติ. ทสาหมตฺเตน
ภนฺเตติ. "อนุชานามิ อานนฺท ทสาหปรมํ อติเรกจีวรํ นิกฺขิปิตุนฺ"ติ สิกฺขาปทํ
ปญฺญเปสึ. ๑-
     สาริปุตฺตตฺเถโรปิ ตเถว ยํ กิญฺจิ มนาปํ ลภติ, ตํ อานนฺทตฺเถรสฺส
เทติ. โส อิมํปิ อตฺตโน กนิฏฺฐภาติกํ เถรสฺเสว สทฺธิวิหาริกํ อทาสิ.
เตน วุตฺตํ "เยนสฺส อุปชฺฌาโย อายสฺมา อานนฺโท เตนุปสงฺกมี"ติ. เอวํ
กิรสฺส อโหสิ "อุปชฺฌโย เม มหาปญฺโญ, โส อิมํ กถํ สตฺถุ อาโรเจสฺสติ,
อถ สตฺถา ตทนุรูปํ ธมฺมํ เทเสสฺสตี"ติ. กถาปาภตนฺติ กถาย มูลํ. มูลญฺหิ
"ปาภตนฺ"ติ วุจฺจติ. ยถาห:-
            อปฺปเกนาปิ เมธาวี    ปาภเตน วิจกฺขโณ
            สมุฏฺฐาเปติ อตฺตานํ    อณํ อคฺคึว สนฺธมนฺติ. ๒-
     ภควนฺตํ ทสฺสนายาติ ภควนฺตํ ทสฺสนตฺถาย. กึ ปนาเนน ภควา
น ทิฏฺฐปุพฺโพติ. โน น ทิฏฺฐปุพฺโพ. อยญฺหิ อายสฺมา ทิวา นว วาเร,
รตฺตึ นว วาเรติ เอกาหํ อฏฺฐารส วาเร อุปฏฺฐานเมว คจฺฉติ. ทิวสสฺส
ปน สตวารํ วา สหสฺสวารํ วา คนฺตุกาโม สมาโนปิ น อการณา คจฺฉติ,
เอกํ ปญฺหุทฺธารํ คเหตฺวาว คจฺฉติ. โส ตํทิวสํ เตน กถาปาภเตน คนฺตุกาโม
เอวมาห.
......