นักปฏิบัติเมื่อเจริญอานาปานสติจนถึงจุดหนึ่งเมื่อจิตรวมเป็นสัมมาสมาธิ ระดับจตุถฌาน จิตจะหมุนรวมหดเล็กเหมือนด้ายทะลุรูเข็ม เหมือนจิตพุ่งทะลุรูหนอนเข้าสู่ภูมิวิปัสสนา จะปรากฏนิมิตโลกธาตุ วัฏสงสาร เกิดขึ้น ตั้งอยู่และดับสลายลง โลกธาตุพังทลายลง แตกสลายเป็นธาตุ 4 คือ ดิน น้ำ ลม ไฟให้เห็นต่อหน้า เหลือแต่ความว่างไร้สมมุติกับจิตหนึ่ง (อมตธาตุ) ไร้สังขารปรุงแต่งใดๆ

ทั้ง 31 ภพภูมิ ล้วนเกิดขึ้นตั้งอยู่และดับไปรวมลงเป็นหนึ่งเดียวที่จิต จิตหนึ่ง (อมตธาตุ) และความว่างไร้สมมุติ ถ้าจิตคลายความยึดมั่น ถือมั่นในขันธ์ 5 คือ รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณว่าเป็นตัวเรา ของเรา จิตวิมุติหลุดพ้นจากกิเลส อวิชชา วัฏสงสาร การเวียนว่ายตายเกิด 31 ภพภูมิ สังขารปรุงแต่ง ก็จะไม่มีอีกต่อไป

“ทุกสิ่งทุกอย่างล้วนเกิดขึ้นที่จิตและดับลงที่จิต”