ตจปัญจกกรรมฐาน (อ่านว่า ตะจะปันจะกะกำมะถาน) แปลว่า กรรมฐานที่มีหนังเป็นที่ครบห้า หมายถึงการทำกรรมฐานที่กำหนดพิจารณาอวัยวะ ๕ อย่าง คือ
๑. ผม (เกสา)
๒. ขน (โลมา)
๓. เล็บ (นขา)
๔. ฟัน (ทันตา)
๕. หนัง (ตโจ)

เป็นอารมณ์ โดยพิจารณาให้เห็นตามความเป็นจริงว่าเป็นสิ่งปฏิกูล ไม่งาม เป็นต้น เพราะมีคำว่า ตโจ เป็นคำที่ ๕ จึงเรียกว่า ตจปัญจกกรรมฐาน เรียกอีกอย่างหนึ่งว่า มูลกรรมฐาน คือเป็นกรรมฐานเบื้องต้น กรรมฐานที่เป็นพื้นฐาน กรรมฐานนี้พระอุปชฌาย์จะสอนแก่ผู้บวช (นาค) ในท่ามกลางสงฆ์ก่อนที่จะมอบผ้าไตรให้ไปนุ่งห่มเพื่อให้อุปสมบทต่อไป เรียกขั้นตอนนี้ว่า บอกกรรมฐาน

อ้างอิง: https://www.wikiwand.com/th/ตจปัญจกกรรมฐาน