สมาธิแต่ละระดับ จิตอยู่กับอะไร

ขณิกสมาธิ จิตอยู่กับความความคิดที่ฟุ้งซ่าน

อุปจารสมาธิ จิตอยู่กับความคิดที่ตั้งมั่นไม่ฟุ้งซ่าน

อัปนาสมาธิ
รูปฌาน
ปฐมฌาน จิตตั้งมั่นอยู่กับคำบริกรรม หรือ วิตก วิจารณ์

ทุติยฌาน จิตทิ้งคำบริกรรม วิตก วิจารณ์ ตั้งมั่นอยู่กับปีติ

ตติยฌาน จิตทิ้งปีติ ตั้งมั่นอยู่กับสุข

จตุตถฌาน จิตทิ้งสุข ทิ้งกาย ลมหายใจ จิตตั้งมั่น เด่นชัด อยู่ท่ามกลางความว่างและอุเบกขา

อรูปฌาน
อากาสานัญจายตนะ จิตทิ้งรูปที่ตั้งมั่นขยายใหญ่รวมไปกับความว่างของอากาศหรืออวกาศ ใช้ความเวิ้งว้าง กว้างใหญ่ของอากาศหรืออวกาศเป็นอารมณ์

วิญญาณัญจายตนะ จิตทิ้งความเวิ้งว้าง กว้างใหญ่ของอากาศหรืออวกาศ ใช้ตัวรู้หรือวิญญาณเป็นอารมณ์

อากิญจัญญายตนะ จิตทิ้งตัวรู้หรือวิญญาณเหลือแต่ความว่าง ความไม่มีอะไรเลย ไม่ยึดถืออะไรเลยเป็นอารมณ์ แต่ในความว่างยังมีสัญญา ความจำได้หมายรู้เหลืออยู่

เนวสัญญานาสัญญายตนะ จิตทิ้งสัญญา ความจำได้หมายรู้จนหมดสิ้น ไม่ยอมรับรู้อะไรทั้งสิ้น เป็นความว่างที่ไม่เหลืออะไรเลยเหมือนดับหายไป ไม่มีความคิดและปัญญาเกิดขึ้น มีแต่ความว่างที่ไร้ปัญญา
เมื่อออกจากสมาธินี้ความจำได้หมายรู้จะถูกทำลายจนหมดสิ้น (ชั่วขณะ) ประมาณ 3 วันสัญญา ความจำจึงจะกลับมาปกติ สมาธิระดับนี้จึงควรฝึกอยู่ในป่า เขาสำหรับฤาษี