แหล่งที่มาหรือต้นน้ำของแม่น้ำนั้นยากที่จะอธิบายได้ซึ่งอาจหมายถึง สถานที่ที่อยู่ไกลที่สุดในแม่น้ำนั้นๆจากปากแม่น้ำหรือไปบรรจบกับแม่น้ำอีกสายหนึ่ง ตามที่ได้ยินกันมา บางคนกำหนดให้พื้นที่ลุ่มน้ำเช่นทะเลสาบซึ่งมีน้ำไหลตลอดทั้งปีเป็นแหล่งที่มาของแม่น้ำ  และบางครั้งอาจมีแม่น้ำอีกสายไหลลงสู่ทะเลสาบเช่นในกรณีแหล่งกำเนิดของแม่น้ำไนล์ ที่เกิดจากการรวมกันของแม่น้ำสองสาย  แต่บางทีหากมีการมาบรรจบกันของแม่น้ำสองสายหรือมากกว่า
จะนำชื่อแหล่งที่มาในครั้งแรกเป็นชื่อแม่น้ำเช่นเดียวกับในกรณีของแม่น้ำดานูบ

แต่ก็มีหลายกรณีที่ไม่สามารถระบุตำแหน่งที่แน่นอนจากจุดเริ่มต้นของแม่น้ำได้ เนื่องจากแม่น้ำมีแหล่งที่มาหลายที่  ซึ่งส่วนใหญ่เป็นจุดเริ่มต้นจากลำธารเล็ก ๆ แต่เมื่อไหลไปสู่ทะเล, ทะเลสาบ หรือแม่น้ำสายอื่น กระแสน้ำจากที่เล็กๆเหล่านี้จะรวบรวมน้ำจากแหล่งต่างๆเช่น น้ำพุใต้ดิน, น้ำฝน, บึง และทะเลสาบจนกลายเป็นแม่น้ำที่ยิ่งใหญ่ได้  มาดูกันว่าแม่น้ำที่ใหญ่ที่สุดในโลกมีการเดินทางจากจุดเริ่มต้นอย่างไร

มิสซิสซิปปี เป็นแม่น้ำสายหลักของระบบระบายน้ำที่ใหญ่ที่สุดในอเมริกาเหนือไหล ผ่าน 31 รัฐของสหรัฐอเมริกา และ 2 จังหวัดในแคนาดา ขึ้นไปทางตอนเหนือของมินนิโซตา และไหลไปทางใต้เป็นระยะทาง 3,730 กม.ไปยังอ่าวเม็กซิโก  โดยแม่น้ำมิสซิสซิปปี เป็นแม่น้ำที่ยาวเป็นอันดับ 4 และใหญ่เป็นอันดับที่ 10 ของโลก
 
แหล่งที่มาหลักของแม่น้ำมิสซิสซิปปีคือ ทะเลสาบอิตัสกา (Lake Itasca) ซึ่งอยู่สูงจากระดับน้ำทะเล 450 ม.ในอุทยาน Itasca State Park ใน Clearwater County  รัฐมินนิโซตา  ชื่อ "Itasca" หมายถึง "true head" ของแม่น้ำมิสซิสซิปปี   ซึ่งคำนี้เป็นการรวมตัวอักษรสี่ตัวสุดท้ายของคำในภาษาละตินของ "truth" (veritas) และตัวอักษรสองตัวแรกของคำละตินของ "head" (caput)  อย่างไรก็ตาม ทะเลสาบถูกป้อนโดยลำธารขนาดเล็กจำนวนมากซึ่งในปัจจุบันที่นี่ถือว่าเป็นแหล่งที่มาที่แท้จริงของแม่น้ำ

แต่หลังจากสำรวจทะเลสาบมาหลายเดือนก็สรุปได้ว่า ทะเลสาบและลำธารที่อยู่ห่างออกไปทางตอนใต้ของทะเลสาบอิทัสกา ไม่ใช่แหล่งที่มาที่แท้จริงของแม่น้ำมิสซิสซิปปี เพราะการไหลเข้าของกระแสน้ำจากพื้นที่เหล่านี้สู่ทะเลสาบอิตัสกามีน้อยกว่าการไหลออกของทะเลสาบ  ดังนั้นในปี 1887 จึงมีการรณรงค์เพื่อส่งเสริมทะเลสาบอีกแห่งที่เป็นแหล่งกำเนิดของแม่น้ำมิสซิสซิปปีที่แท้จริง  และในปี1891 สวนสาธารณะของรัฐก็ถูกสร้างขึ้น เมื่อสถานะของ Lake Itasca ได้รับการยอมรับอย่างเป็นทางการ
 

แม่น้ำไนล์ เป็นแม่น้ำที่ยาวที่สุดในโลกที่ 6,853 กม. ตั้งอยู่ในแอฟริกาตะวันออกเฉียงเหนือ และมีน่านน้ำร่วมกันสิบเอ็ดประเทศ แม่น้ำไนล์มีสองแควใหญ่คือ White Nile และ Blue Nile ที่ในอดีตถือเป็นต้นน้ำและสายน้ำหลักของแม่น้ำไนล์ แม้ว่า Blue Nile จะเป็นแหล่งที่มาของน้ำและตะกอนส่วนใหญ่

ต้นกำเนิดของแม่น้ำไนล์ยังเป็นเรื่องที่ถกเถียงกันอยู่  บางทีบริเวณทะเลสาบวิกตอเรียจากที่ที่มีชื่อ "Nile" ปรากฏขึ้นในครั้งแรก อาจถูกถือเป็นแหล่งต้นน้ำของแม่น้ำนี้  แต่ National Geographic และหน่วยงานทางภูมิศาสตร์และแผนที่อื่นๆ ระบุว่าแหล่งที่มาของแม่น้ำไนล์ไม่ใช่น้ำที่ออกมาจากทะเลสาบวิกตอเรีย แต่คือแม่น้ำ Kagera ซึ่งเป็นแหล่งต้นน้ำของแม่น้ำที่ยาวที่สุดที่ไหลลงสู่ทะเลสาบต่างหาก 
อย่างไรก็ตาม แม่น้ำ Kagera เองก็มีลำน้ำสาขาหลายแห่งและแหล่งต้นน้ำที่ยังไม่สามารถตกลงกันได้ว่าเป็นแคว Kagera หรือไม่  ด้วยเหตุนี้แหล่งต้นน้ำที่อยู่ไกลที่สุดของแม่น้ำไนล์จึงคือแม่น้ำไนล์เอง

อีกแหล่งหนึ่งซึ่งเป็นต้นน้ำที่อยู่ไกลที่สุดของแม่น้ำไนล์คือ แม่น้ำ Rukarara ที่เริ่มต้นในป่า Nyungwe ทางตะวันตกของรวันดา โดย Rukarara เป็นสาขาของแม่น้ำ Mwogo ซึ่งเป็นแควของแม่น้ำ Nyabarongo  นอกจากนั้นยังมี Ruvyironza หนึ่งในแควน้ำที่ปรากฏขึ้นมาในจังหวัด Bururi ในประเทศบุรุนดี
และอีกสาขาหนึ่งคือ Nyabarongo ที่ไหลมาจากป่า Nyungwe ในรวันดา  ที่มีบางส่วนถือว่าเป็นแหล่งต้นน้ำที่อยู่ห่างไกลที่สุดของแม่น้ำไนล์ 

แม่น้ำคงคา เป็นแม่น้ำศักดิ์สิทธิ์ที่สุดของชาวฮินดู เกิดขึ้นที่เทือกเขาหิมาลัยทางตะวันตกในรัฐ Uttarakhand (อุตตราขัณฑ์) ของอินเดีย และไหลไปทางทิศใต้และตะวันออกผ่านที่ราบ Gangetic Plain ของอินเดียตอนเหนือ ไปยังบังกลาเทศซึ่งไหลลงสู่อ่าวเบงกอล แม่น้ำคงคาเป็นแม่น้ำที่มีการระบายออกของน้ำที่ใหญ่เป็นอันดับ 3 

ต้นน้ำของแม่น้ำคงคาเริ่มจากที่สูงในเทือกเขาหิมาลัย ที่ซึ่งแม่น้ำ Bhagirathi ไหลออกจากธารน้ำแข็ง Gangotri ในรัฐอุตตราขัณฑ์ของอินเดีย ในสถานที่ที่เรียกว่า Gaumukh (แปลตามตัวอักษรว่า “cow’s mouth”) ที่ระดับความสูง 3,892 เมตร โดยชื่อแม่น้ำ "คงคา" (Ganges) จะนับเริ่มต้นที่จุดบรรจบของแม่น้ำ Bhagirathi และแม่น้ำ Alaknanda ที่เมือง Devprayag

แม่น้ำเทมส์ที่ไหลผ่านลอนดอน เป็นแม่น้ำที่ยาวที่สุดในอังกฤษ และยาวเป็นอันดับสองในสหราชอาณาจักรรองจาก River Severn แหล่งต้นน้ำของแม่น้ำเทมส์คือ น้ำพุฤดูที่เรียกว่า Thames Head ที่เกิดขึ้นใน Gloucestershire ใกล้หมู่บ้าน Kemble และเมือง Cirencester

สถานที่แห่งนี้ถูกทำเครื่องหมายไว้ด้วยแผ่นหินและต้นแอชโบราณ หากโชคดีก็อาจจะเห็นน้ำพุพุ่งออกมาจากเนินเขาเป็นแอ่งน้ำที่ก่อตัวขึ้นที่เชิงหิน แต่มันก็ไม่ได้เป็นอย่างนั้น  โดยปกติแล้วจะไม่พบสัญญาณของน้ำที่แหล่งกำเนิดของแม่น้ำเทมส์นี้

การอ้างว่า Thames Head เป็นแหล่งต้นน้ำของแม่น้ำเทมส์ยังเป็นที่ถกเถียงกันอยู่ เจ้าหน้าที่บางคนเชื่อว่าแหล่งที่แท้จริงของแม่น้ำเทมส์อยู่ที่ Seven Springs ใน Gloucestershire อย่างไรก็ตาม ในทางการแล้ว Seven Springs ก็เป็นแหล่งที่มาของ River Churn ซึ่งเป็นแควหนึ่งของแม่น้ำเทมส์
แม่น้ำอเมซอนในอเมริกาใต้ เป็นแม่น้ำที่ใหญ่ที่สุดจากการปล่อยน้ำในโลก โดยมีการปล่อยเฉลี่ยที่มากกว่าแม่น้ำอิสระที่ใหญ่ที่สุดเจ็ดสายถัดไปรวมกัน ลุ่มน้ำอเมซอนยังเป็นอ่างระบายน้ำที่ใหญ่ที่สุดในโลก และมีสัดส่วนประมาณ 1 ใน 5 ของการไหลของแม่น้ำทั้งหมดของโลก

แหล่งต้นน้ำอยู่ไกลที่สุดของอเมซอนคือธารน้ำแข็ง ซึ่งตั้งอยู่บนยอดเขาที่ปกคลุมด้วยหิมะที่มีความสูง 5,597 เมตรที่เรียกว่า Nevado Mismi ในเทือกเขา Peruvian Andes  สถานที่แห่งนี้ถูกทำเครื่องหมายด้วยไม้กางเขน
น้ำส่วนใหญ่จาก Nevado Mismi ไหลเข้าสู่ลำธาร Quebradas Carhuasanta และภูเขา Apacheta ซึ่งไหลลงสู่ RíoApurímac ซึ่งเป็นเมืองขึ้นของ Ucayali ซึ่งต่อมาได้ไหลมารวมกับแม่น้ำ Marañón ที่ตั้งอยู่ในเปรูเพื่อสร้างแม่น้ำ Amazon ที่ยิ่งใหญ่ในธรรมชาติ

แม่น้ำไรน์ เริ่มต้นในเขต Graubünden ในเทือกเขาแอลป์ทางตะวันออกเฉียงใต้ของสวิส  จากนั้นไหลผ่าน Rhineland ดินแดนสองฝั่งของแม่น้ำไรน์ในเยอรมนีตะวันตก และไหลลงสู่ทะเลเหนือในเนเธอร์แลนด์ในที่สุด
เป็นแม่น้ำที่ยาวเป็นอันดับสองในยุโรปกลางและยุโรปตะวันตก  โดยปกติจะถือว่าทะเลสาบ Lake Toma เป็นต้นน้ำของแม่น้ำไรน์ การไหลออกของมันถูกเรียกว่า Rein da Tuma และหลังจากนั้นไม่กี่กิโลเมตรก็จะกลายเป็นแควน้ำ Vorderrhein

อย่างไรก็ตาม แหล่งต้นน้ำที่อยู่ไกลที่สุดของทั้ง Vorderrhein และ Rhine โดยรวมคือลำธาร Reno di Medel ซึ่งอยู่ห่างจากทะเลสาบ Toma ไปทางใต้ประมาณ 7.5 กม. โดยน้ำพุและต้นน้ำลำธารตั้งอยู่ทางตะวันตกของเมือง Lukmanier Pass ในเขตเทศบาล Quinto ใน Ticino