คนจีนส่วนใหญ่บรรพบุรุษ จะถูกฝังที่สุสาน ซึ่งบางแห่งก็เป็นของสมาคม บางแห่งอาจจะไม่ใช่ (หรือเปล่า) แต่ส่วนใหญ่สุสานที่ฝัง ลูกหลานจะต้องซื้อที่ (หรือผู้ตายซื้อที่ไว้ก่อน) ซึ่งแน่นอนว่าที่ดินผืนเล็กๆ สำหรับสุสาน ปัจจุบันไม่ใช่มีราคาถูก

ที่ผมสงสัยก็คือ การซื้อที่สุสาน ก็เปรียบเสมือนเป็นเจ้าของ คราวนี้ หากสุสานผ่านพ้น รุ่นลูกหลานเหลน ไปไม่มีใครไปกราบไหว้ ทางสุสาน (โดยเฉพาะที่ไม่ใช่สมาคม) เขามีสิทธิ์รื้อแล้วทำพิธี แล้วเอาที่ดินนั้นมาขายให้คนอื่นได้หรือไม่ การซื้อที่สำหรับสุสานเขามีเอกสารสิทธิ์ให้เราถือครองหรือเปล่า ทำไมถึงไม่มีในเมื่อเราซื้อขาดแล้ว ถึงแม้เราจะไม่สามารถไปทำอย่างอื่นได้ แต่ก็ถือว่าเป็นเอกสารที่ทำให้เรามั่นใจได้ว่า คนขายที่ดินไม่สามารถรื้อ หรือเอาไปขายให้คนอื่นได้

ผมเข้าใจนะว่า ที่ดินมีอยู่อย่างจำกัด แต่คนซื้อที่ดินเพื่อสร้างสุสานให้บรรพบุรุษ ก็ต้องการให้บรรพบุรุษอยู่อย่างสงบ ในเรื่องของการไหว้ ผมขอพูดถึงในกรณีที่ ผ่านยุคเหลนไป เขาอาจจะไม่ได้มากราบไหว้ เพราะว่าห่างกันไปแล้ว เลยเอามาตั้งข้อสงสัยว่า เจ้าของสุสาน (โดยเฉพาะที่ไม่ใช่สมาคม) เขามีสิทธิ์รื้อขายใหม่หรือไม่ ถ้าเรามีเอกสารอย่างน้อยๆ ก็ยังเหลือเอกสารให้ลูกหลานรู้ไว้ว่า ที่ดินนั้นเป็นสุสานบรรพบุรุษ อยู่ในความครอบครองของเรา

ผมไม่แน่ใจว่าควร แท็กห้องไหนบ้างที่จะได้ความกระจ่าง