การบาดเจ็บที่พบได้บ่อยที่สุดอย่างหนึ่งของเท้าและข้อเท้า คือ ข้อเท้าพลิกและข้อเท้าแพลง ซึ่งสามารถเกิดได้กับ
ทุกเพศทุกวัย แต่จะพบมากในนักกีฬาและคนที่ใช้ข้อเท้ามากกว่าคนปกติ โดยการเดินบนพื้นที่ไม่เรียบ ตกลงมาจากที่สูง
หรือแม้แต่การใส่ส้นสูง ก็ล้วนแล้วแต่เพิ่มความเสี่ยงในการเกิดข้อเท้าพลิก ข้อเท้าแพลงได้ทั้งสิ้น
มีผู้ป่วยจำนวนมากได้รับการวินิจฉัยว่าเป็นข้อเท้าแพลง แต่หลังจากได้รับการรักษาแล้วยังมีอาการเจ็บต่อเนื่องอีกเป็นเวลานาน
ทั้งนี้อาจเนื่องมาจากการวินิจฉัยที่ไม่ถูกต้อง การบริหารที่ไม่เหมาะสม หรืออาการฉีกขาดที่รุนแรงมาก
อาการบาดเจ็บที่มักเข้าใจผิดว่าข้อเท้าพลิก ข้อเท้าแพลง
1. กระดูกแตกภายในเท้าหรือข้อเท้า
2. ผิวกระดูกอ่อนข้อเท้าบาดเจ็บ
โดยระดับความรุนแรงข้อเท้าพลิก ข้อเท้าแพลง แบ่งได้ 3 ระดับ
ระดับ 1 การบาดเจ็บภายในเส้นเอ็น แบบไม่มีการฉีกขาดให้เห็น
ระดับ 2 มีการฉีกขาดบางส่วนของเส้นเอ็น
ระดับ 3 มีการฉีกขาดแบบสมบูรณ์
การปฐมพยาบาลข้อพลิก ข้อแพลงเบื้องต้น
ทำได้โดยการประคบเย็น ยกเท้าสูง และการทำให้ข้อไม่เคลื่อนไหว อาจพิจารณาให้ใส่เฝือกระยะสั้นๆ
หรือใช้อุปกรณ์ประคองข้อเท้าในช่วงแรก ทั้งนี้จะขึ้นอยู่กับความรุนแรงของอาการบาดเจ็บ แต่ผู้ป่วยที่เป็นนักกีฬาที่ใช้ข้อเท้ามาก
อาจต้องพิจารณารักษาโดยการผ่าตัด
หลังจากข้อเท้าและเส้นเอ็นไม่มีอาการบวม และอาการเจ็บปวดลดลงแล้ว (ประมาณ ½ สัปดาห์หลังบาดเจ็บ)
ควรทำการบริหารกล้ามเนื้อรอบข้อเท้า ดังนี้
1. การยืดกล้ามเนื้อข้อเท้า มี 3 ท่าง่ายๆ ช่วยยืดกล้ามเนื้อข้อขา
ท่าที่ 1 ยืนโดยใช้มือดันผนัง ก้าวขาที่ต้องการยืดไปด้านหลัง ส้นเท้าติดพื้น
ย่อเข่าหน้าจนรู้สึกตึงขาหลัง ทำค้างไว้ประมาณ 30 วินาที ทำซ้ำ 4-5 ครั้ง
ท่าที่ 2 นั่งกับพื้น ใช้ผ้าขนหนูดึงเท้าเข้าหาตัว ในท่าเข่าเหยียด ทำค้างไว้ประมาณ 30 วินาที
ทำซ้ำ 4-5 ครั้ง
ท่าที่ 3 ยืดเอ็นร้อยหวาย โดยการยืนที่ขอบบันไดลักษณะดังภาพ ทำค้างไว้ประมาณ 30 วินาที
ทำซ้ำ 4-5 ครั้ง
2. ท่ากายบริหารความแข็งแรงของกล้ามเนื้อรอบข้อเท้า
ท่าที่ 1 ถ่วงถุงทรายที่หลังเท้า นั่งห้อยขาข้างเตียง กระดกข้อเท้าขึ้น-ลง ทำชุดละ 10 ครั้ง
ทำซ้ำ 2-3 ชุด
ท่าที่ 2 สายยางคล้องข้างเท้า ให้คล้องยางด้านนอกกับเสาหรือขาโต๊ะ โดยให้ส้นเท้า
เป็นจุดหมุนบิดเท้าออกด้านนอก ทำซ้ำโดยคล้องสายยางทั้งด้านในและด้านหลังเท้า
ทำชุดละ 10 ครั้ง ในแต่ละท่า ทำซ้ำ 2-3 ชุดต่อวัน
โดย ฟิสิคอลคลินิกกายภาพบำบัด
การรักษาเบื้องต้นในผู้ที่มีอาการข้อเท้าพลิก
ทุกเพศทุกวัย แต่จะพบมากในนักกีฬาและคนที่ใช้ข้อเท้ามากกว่าคนปกติ โดยการเดินบนพื้นที่ไม่เรียบ ตกลงมาจากที่สูง
หรือแม้แต่การใส่ส้นสูง ก็ล้วนแล้วแต่เพิ่มความเสี่ยงในการเกิดข้อเท้าพลิก ข้อเท้าแพลงได้ทั้งสิ้น
มีผู้ป่วยจำนวนมากได้รับการวินิจฉัยว่าเป็นข้อเท้าแพลง แต่หลังจากได้รับการรักษาแล้วยังมีอาการเจ็บต่อเนื่องอีกเป็นเวลานาน
ทั้งนี้อาจเนื่องมาจากการวินิจฉัยที่ไม่ถูกต้อง การบริหารที่ไม่เหมาะสม หรืออาการฉีกขาดที่รุนแรงมาก
อาการบาดเจ็บที่มักเข้าใจผิดว่าข้อเท้าพลิก ข้อเท้าแพลง
1. กระดูกแตกภายในเท้าหรือข้อเท้า
2. ผิวกระดูกอ่อนข้อเท้าบาดเจ็บ
โดยระดับความรุนแรงข้อเท้าพลิก ข้อเท้าแพลง แบ่งได้ 3 ระดับ
ระดับ 1 การบาดเจ็บภายในเส้นเอ็น แบบไม่มีการฉีกขาดให้เห็น
ระดับ 2 มีการฉีกขาดบางส่วนของเส้นเอ็น
ระดับ 3 มีการฉีกขาดแบบสมบูรณ์
การปฐมพยาบาลข้อพลิก ข้อแพลงเบื้องต้น
ทำได้โดยการประคบเย็น ยกเท้าสูง และการทำให้ข้อไม่เคลื่อนไหว อาจพิจารณาให้ใส่เฝือกระยะสั้นๆ
หรือใช้อุปกรณ์ประคองข้อเท้าในช่วงแรก ทั้งนี้จะขึ้นอยู่กับความรุนแรงของอาการบาดเจ็บ แต่ผู้ป่วยที่เป็นนักกีฬาที่ใช้ข้อเท้ามาก
อาจต้องพิจารณารักษาโดยการผ่าตัด
หลังจากข้อเท้าและเส้นเอ็นไม่มีอาการบวม และอาการเจ็บปวดลดลงแล้ว (ประมาณ ½ สัปดาห์หลังบาดเจ็บ)
ควรทำการบริหารกล้ามเนื้อรอบข้อเท้า ดังนี้
1. การยืดกล้ามเนื้อข้อเท้า มี 3 ท่าง่ายๆ ช่วยยืดกล้ามเนื้อข้อขา
ท่าที่ 1 ยืนโดยใช้มือดันผนัง ก้าวขาที่ต้องการยืดไปด้านหลัง ส้นเท้าติดพื้น
ย่อเข่าหน้าจนรู้สึกตึงขาหลัง ทำค้างไว้ประมาณ 30 วินาที ทำซ้ำ 4-5 ครั้ง
ท่าที่ 2 นั่งกับพื้น ใช้ผ้าขนหนูดึงเท้าเข้าหาตัว ในท่าเข่าเหยียด ทำค้างไว้ประมาณ 30 วินาที
ทำซ้ำ 4-5 ครั้ง
ท่าที่ 3 ยืดเอ็นร้อยหวาย โดยการยืนที่ขอบบันไดลักษณะดังภาพ ทำค้างไว้ประมาณ 30 วินาที
ทำซ้ำ 4-5 ครั้ง
2. ท่ากายบริหารความแข็งแรงของกล้ามเนื้อรอบข้อเท้า
ท่าที่ 1 ถ่วงถุงทรายที่หลังเท้า นั่งห้อยขาข้างเตียง กระดกข้อเท้าขึ้น-ลง ทำชุดละ 10 ครั้ง
ทำซ้ำ 2-3 ชุด
ท่าที่ 2 สายยางคล้องข้างเท้า ให้คล้องยางด้านนอกกับเสาหรือขาโต๊ะ โดยให้ส้นเท้า
เป็นจุดหมุนบิดเท้าออกด้านนอก ทำซ้ำโดยคล้องสายยางทั้งด้านในและด้านหลังเท้า
ทำชุดละ 10 ครั้ง ในแต่ละท่า ทำซ้ำ 2-3 ชุดต่อวัน
โดย ฟิสิคอลคลินิกกายภาพบำบัด