๑.) ในขั้นแจ้งโทษเอาผิด จะบังเกิดมูลคดีเบื้องต้นก็ด้วยบันทึก พยานปาก ของผู้พบเห็น (พยาน หรือเจ้าทุกข์)

๒.) ในการยื่นฟ้องต่อศาล จะบังเกิดจะบังเกิดมูลคดีเบื้องต้นก็ด้วยคำฟ้อง พยานปาก ของผู้แทนทางกฏหมาย (ทนาย หรืออัยการ)  

๓.) ในการพิจารณาคดี  จะบังเกิดมูลพิจารณาก็ด้วยดุลย์พินิจตรวจสอบ พยานหลักฐานของคดี โดยจากคู่ความทั้งสองฝ่าย

ในทางกฎหมาย นั้นถูกต้อง “พยานปากมิใช่การยีนยันข้อเท็จจริง” แต่เป็น “จุดเริ่มต้นของการสันนิฐานคดี” อันมีความจำเป็นที่จะต้องหาข้อพิสูจน์ในชั้นพิจารณาสืบความโดยผู้พิพากษา ในเมื่อคำร้อง ระบุถึงการปฎิบัติหน้าที่จับกุมโดยมิชอบด้วยการปฎิบัติหน้าที่ การสอบสวนหามูลความจริงเบื้องต้นก็คือ ผู้ถูกจับกุมนี้เป็นการกระทำที่ได้บังเกิดขึ้นแล้วถูกต้องหรือไม่ การตรวจสอบหาข้อมูลหลักฐานเป็นสิ่งที่อยู่ในสิทธิอำนาจของศาลผู้รับคำร้องและก็มิได้เป็นการกระทำที่เหลือความสามารถ ส่วนลักษณะเป็นการยืนยันข้อเท็จจริง คือ การจับกุมนั้น ชอบหรือมิชอบโดยหน้าที่ อยู่ในชั้นพิจารณาตรวจสอบคดีอันอาจมีความจำเป็นที่จะต้องใช้ข้อมูลพยานหลักฐานจากคู่กรณีเข้าหักล้างกัน

ในการใช้ดุลย์พินิจตาม วิอาญา ม.๙๐ ที่ระบุเอาไว้ว่า “เมื่อได้รับคำร้องดังนั้น ให้ศาลดำเนินการใต่สวนฝ่ายเดียวโดยด่วน ถ้าศาลเห็นว่าคำร้องนั้นมีมูล...” หรือคือมีการจับกุมจริง “...ศาลมีอำนาจสั่งผู้คุมขังให้นำตัวผู้ถูกคุมขังมาศาลโดยพลัน...” หรือคือขั้นตอนการพิจารณาตรวจสอบข้อเท็จจริง ฉนั้นการที่ศาลนั่งบัลลังก์ อ่านคำสั่ง ก็ย่อมหมายถึงว่า ได้มีการสอบถามผู้ถูกคุมขังเสร็จสิ้นไปแล้ว และเห็นว่า “...และถ้าผู้ถูกคุมขังแสดงให้เป็นที่พอใจแก่ศาลไม่ได้ว่าการคุมขังเป็นการชอบด้วยกฎหมาย....” ซึ่งในจุดนี้มิได้หมายถึงการให้เหตุผล “ไม่มีมูลเพียงพอที่ศาลจะรับไว้เพื่อ ดำเนินการไต่สวน” เพราะจุดสำคัญขึ้นอยู่ที่ว่า “มีการจับกุมโดย จนท.รัฐ จริงหรือไม่” แต่มิใช่ในเนื้อหาหลักของคดี “เป็นการปฎิบัติหน้าที่มิชอบหรือไม่อย่างไร” และก็เช่นกัน เอกสารท้ายคำร้องของผู้ร้อง ครับ

ข้อสังเกตุเหล่านี้ จึงเป็นที่มา ของความคิดสัพสนของ จขกท. ที่กราบขอข้อชี้แน๊ะ จากสมาชิกด้านวิชาการใน รดน. ครับ