ช่วงเวลานี้ก็เรียกว่าเข้าหน้าฝนอย่างเต็มตัว  แล้วแถมเป็นช่วงเวลาปลายปีซึ่งเป็นเวลาพักผ่อนหลังจากทำงานมาเกือบทั้งปี  หลายๆคนคงชอบไปเที่ยวทะเลกันใช่ไหมคับ เวลาเที่ยวทะเลเนี่ยเราก็มักจะเจอกับสัตว์ทะเลตัวใสๆน่ารักๆที่บางครั้งก็มาอยู่ในหม้อสุกี้  นั่นก็คือแมงกะพรุนนี่เอง  
แมงกะพรุนบางชนิดมีพิษทำให้เจ็บแสบเกิดเป็นแผลเป็น  หรือบางชนิดสามารถทำให้เสียชีวิตภายในเวลาไม่กี่นาที  

เราอาจเคยได้ยินกันว่าเวลาโดนแมงกะพรุนแล้วต้องทำอย่างนี้ อย่างนั้น  แต่จริงๆแล้วควรทำยังไงกันแน่  แบบไหนที่เป็นวิธีที่น่าจะดีที่สุดและปลอดภัยที่สุด  ที่ทำให้เกิดผลจากพิษน้อยที่สุด



แมงกะพรุนมีกี่ชนิด
ตอบมีหลายชนิด ประมาณนี้
[Spoil] คลิกเพื่อดูข้อความที่ซ่อนไว้
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3640396/figure/marinedrugs-11-00523-f001/

แต่ขอพูดถึงชนิดที่มีพิษและมักเจอบ่อยๆกันก่อนดีกว่า

แมงกะพรุนไฟ the portuguese Man O’War - Physalia physalis


http://www.thaivisa.com/forum/topic/558731-nai-harn-beach-closed-due-to-bluebottle-infestation-and-high-surf/

ตัวนี้พบได้ทั่วๆไปในโลกนี้  มีลักษณรูปเรือขนาดยาว 2-25 เซนติเมตร  และมีหนวดยาว 10-30 เมตร  

แมงกะพรุนไฟ the blue bottle – Physalia utriculus  


http://www.thaivisa.com/forum/topic/558731-nai-harn-beach-closed-due-to-bluebottle-infestation-and-high-surf/

พบในมหาสมุทรแปซิฟิก  มหาสมุทรอินเดีย และแอตแลนติกตอนใต้  มีลักษณ์เล็กกว่าตัวบน  ขนาดยาวได้ถึง 10 เซนติเมตร และมีหนวดยาว 2-5 เมตร

สองตัวนี้เราจะเห็นมันลอยๆอยู่บนผิวน้ำล่องลอยไปตามคลื่น  เวลาลมพัดมีเอียงได้อีก ทำให้มีลักษณะคล้ายๆเรือลอยไปมา เจ้าพวกนี้มักจะถูกคลื่นซัดมาเกยหาดเป็นประจำ ถ้าเจอนอนแอ้งแม้งอยู่ริมหาดอย่าได้ไปจับมันเชียว เพราะพิษยังคงอยู่และยังอยู่ได้อีกหลายวันถึงแม้ตัวจะดูแห้งๆแล้วก็ตาม
ถ้าโดนจะเป็นยังไง?  แผลมักเป็นเส้นยาวมากว่า 20 เซนติเมตร  มีลักษณะผิวหนังบวม บริเวณที่บวมมากหรืออักเสบมากอาจเกิดเป็นเนื้อตายภายใน 24 ชั่วโมง

Chrysaora Sea Nettle


http://www.planetdeadly.com/animals/dangerous-jellyfish

พบในมหาสมุทรแอตแลนติก  มหาสมุทรอินเดีย และแปซิฟิก  มีขนาด 6-25 เซนติเมตรมีหนวดประมาณ 40 เส้นยาวประมาณ 3-4 เมตร  มีสีต่างๆกันตั้งแต่ใสๆมีมีสี  สีขาวหรือสีออกเหลืองๆ
ถ้าโดนจะทำให้มีอาการปวดตั้งแต่น้อยๆจนถึงปานกลาง  อาจเกิดจุดแดงบวม  อักเสบต่อเนื่องยาวนานประมาณเดือนนึง

Cyanea capillata


http://www.planetdeadly.com/animals/dangerous-jellyfish

เจ้าตัวนี้พบได้ทั่วๆไป  มีสีตั้งแต่สีชมพู  สีแดงทอง แดงน้ำตาล  มีหนวดสีแดงหรือสีเหลืองลักษณะคล้ายสิงโต Lion’s Mane ขนาดตัว 30-80 เซนติเมตร  หรืออาจใหญ่ได้ถึง 2 เมตร
ถ้าโดนจะมีอาการปวดแสบ  อาการค่อนข้างน้อยๆไม่มาก อาการบวมมักหายในเวลาไม่เกิน 15 นาที แต่อาการแดงปวดแสบอาจยังอยู๋หลายวัน


Irukandji Jellyfish (Carukia barnesi)


http://www.planetdeadly.com/animals/dangerous-jellyfish

แมงกะพรุนจิ๋วตัวนี้ได้ชื่อจากชื่อเผ่าพื้นเมืองของออสเตรเลียทางตอนเหนือ  พบได้ในทะเลออสเตรเลียโดยเฉพาะทางเหนือ  ลักษณะตัวใส 2-2.5 เซนติเมตร  และหนวดมีสี่เส้นยาวตั้งแต่ไม่กี่มิลลิเมตรถึง 35 เซนติเมตร
ถ้าโดนตอนแรกๆจะไม่ค่อยรู้สึกอะไร หลังจากนั้นผ่านไปประมาณ 36 นาที จะเกิดอาการทีเรียกว่า  irukandji syndrome  มีอาการปวดหลัง ปวดกล้ามเนื้อ ปวดท้อง ปวดหน้าอก เหงื่อออก คลื่นไส้อาเจียน ใจสั่น และความดันขึ้นสูงมากจนอันตรายได้   อาการมากน้อยแค่ไหนขึ้นอยู่กับว่าโดนพิษเยอะหรือเปล่า  
ส่วนใหญ่เจอที่ออสเตรเลีย  แต่ก็มีเคสที่(อาจ)พบในไทยเหมือนกัน
[Spoil] คลิกเพื่อดูข้อความที่ซ่อนไว้ A probable case of Irukandji syndrome in Thailand.
de Pender AM, Winkel KD, Ligthelm RJ
J Travel Med. 2006 Jul-Aug; 13(4):240-3.


แมงกะพรุนกล่อง  Box Jellyfish (Chironex fleckeri)


http://www.planetdeadly.com/animals/dangerous-jellyfish

มาถึงพระเอก(ผู้ร้าย?) ของเราแล้ว แมงกะพรุนชนิดนี้ตั้งชื่อตามแพทย์ออสเตรเลีย Hugo Flecker  ที่ดูแลคนไข้โดนแมงกะพรุนอะไรก็ไม่รู้เข้าให้ แล้วมีอาการรุนแรงมากจนเสียชีวิตมากมาย  
แมงกะพรุนมีลักษณะรูปร่างเหมือนกล่อง ขนาด 20-30 เซนติเมตร  มีหนวดรวมทั้งสิ้นประมาณ 10-15 เส้น  หนวดโปร่งแสงยาวสุด 3 เมตร  มักจะมาแวะเวียนแถวๆน้ำตื้นเพื่อมาหาอาการ  ดังนั้นนักท่องเที่ยวตามชายหาด หรือเด็กๆ ก็จะโดนกันบ่อยๆ
ลักษณะอาการเมื่อโดนพิษ จะมีอาการบวมแดงมาก  มากจนอาจเกิดเป็นตุ่มน้ำเหมือนผิวไหม้ได้ทันที  พิษของมันประกอบด้วยเคมีหลายแบบ เช่นทำให้ผิวหนังอักเสบเน่า  ทำให้กล้ามเนื้ออักเสบ พิษต่อระบบประสาท และพิษต่อหัวใจทำให้หัวใจหยุดเต้น  การเสียชีวิตส่วนใหญ่มักพบในเด็กหรือในคนที่น้ำหนักน้อยๆ  รวมถึงคนที่โดนแมงกะพรุนตัวใหญ่ๆหรือมีแผลยาวมากกว่า 6-7 เมตรมักจะมีโอกาสเสียชีวิตมากกว่า


แมงกะพรุนมันต่อยเราได้ยังไง
ที่หนวดแมงกะพรุนมีต่อมพิษที่เรียกว่า nematocyst จำนวนมากมายหลายแสนถึงหลายล้านต่อม  ในต่อมนี้จะมีรูเปิด operculum และท่อสำหรับฉีดพิษ เมื่อแมงกะพรุนโจมตีเหยื่อรูเปิดจะเปิดออก และท่อฉีดพิษจะเด้งออกมาปักใส่เหยื่อและฉีดพิษใส่เหยื่อทันทีภายในเวลาเพียงเสี้ยววินาที  และในบางครั้งเหยื่อสะบัดหลุดจะทำให้ต่อมพิษติดท่อพิษออกมาด้วย


http://oceanservice.noaa.gov/education/kits/corals/media/supp_coral01b.html

https://www.youtube.com/watch?v=6zJiBc_N1Zk


การปฐมพยาบาลเบื้องต้นทำยังไงดี

•    ประเมินสภาพผู้ป่วยทันทีว่าเป็นอย่างไร  ยังพูดคุยตอบสนองดีหรือเปล่า มีอาการผิดปกติบางอย่างเกิดขึ้นรึเปล่า เช่นปวดศีรษะรุนแรง หายใจลำบาก มีอาการชาหรือเกร็งตามตัวเป็นพักๆหรือไม่    ถ้าอาการแลดูไม่ดี เรียกรถพยาบาลสำรองไว้ทันที !!!
•    สังเกตบริเวณที่โดนแมงกะพรุนว่าปวดมากไหม  ลักษณะบวมแดงมากไหม แผลยาวไหม ลักษณะบวมแดงมากหรือแผลที่โดนยาวมาก  อาจแป็นลักษณะที่ไม่ดี ซึ่งอาจเกิดจากแมงกะพรุนชนิดที่มีพิษรุนแรง  ตัวอย่างเช่นถ้ามีอาการปวดแผลมาก แผลยาว เข็มพิษมองเห็นได้ไม่ยากนัก อาจเป็นแมงกะพรุนกล่องซึ่งมีพิษร้ายแรง  
•    อย่า กดบริเวณแผล เพราะบริเวณแผลอาจมีต่อมพิษจำนวนมากมายหลงหลืออยู่  ถ้ากดบริเวณแผลอาจทำให้ต่อมพิษฉีดพิษเข้าสู่ร่างกายเข้าไปอีก ดังนั้น ห้ามใช้ทรายถู ห้ามใช้ผ้าพัน  อย่าเพิ่งใช้น้ำแข็งประคบ(ในช่วงแรก)
•    ห้าม ใช้น้ำจืด หรือเหล้า หรือแอลกอฮอล์ หรือแอมโมเนียราด เพราะจะทำให้ต่อมพิษฉีดพิษมากขึ้น  ข้อมูลเพิ่มเติม อ้างอิงจาก review article อันนี้คับ ->
[Spoil] คลิกเพื่อดูข้อความที่ซ่อนไว้http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3640396/





•    ใช้น้ำส้มสายชู หรือ 5% acetic acid ราดต่อเนื่องบริเวณที่โดนแมงกะพรุนอย่างน้อย 30  วินาที  การราดน้ำส้มสายชูจะช่วยให้ต่อมพิษที่อาจหลงเหลืออยู่หมดสภาพและหยุดการบีบพิษเข้าสู่ร่างกาย    (การใช้น้ำส้มสายชูไม่แนะนำถ้าโดนแมงกะพรุนไฟ  เพราะอาจทำให้ต่อมพิษฉีดพิษมากขึ้น)  (จขกท. ---  ถ้าแผลปวดบวมแดงมากและไม่รู้จริงๆว่าเป็นแมงกะพรุนชนิดไหน ซึ่งอาจเป็นแมงกะพรุนกล่องซึ่งมีพิษร้ายแรง ดังนั้นควรราดไปเลยเพราะแนวปฏิบัติส่วนใหญ่ทั่วโลกก็แนะนำให้ใช้เลย  ยกเว้นถ้ารู้ว่าเป็นแมงกะพรุนไฟก็ไม่ควรใช้)
งานวิจัยอันนี้บอกว่าน้ำส้มสายชูกระตุ้นการฉีดพิษแมงกะพรุนกล่องได้ [Spoil] คลิกเพื่อดูข้อความที่ซ่อนไว้ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=An+in-vitro+examination+of+the+effect+of+vinegar+on+discharged+nematocysts+of+Chironex+fleckeri  แต่เป็นการทดสอบในหลอดทดลอง ในอนาคตแนวปฏิบัติอาจเปลี่ยนถ้ามีขัอมูลมากพอ
•     ถ้าไม่มีน้ำส้มสายชู (น้ำส้มสายชูหาง่ายกว่าป่ะ )  ใช้ผงฟูละลายน้ำทะเลเข้มข้นมากๆ(อาจเหมือนโลชั่นเหนียวๆเลย)และราดบริเวณที่โดนอย่างน้อยครึ่งนาที
•    หลังจากราดด้วยน้ำส้มสายชูแล้ว ใช้น้ำร้อนประมาณ 45  องศาเซลเซียสราดต่อเนื่องบริเวณที่โดนเป็นเวลา   20-30 นาที  การราดน้ำร้อนจะช่วยให้ต่อมพิษไม่ฉีดพิษ และยังช่วยลดความเจ็บปวดได้ด้วย  

* ถ้าอาการแลดูไม่ดีอย่ามัวแต่ราดน้ำ ให้รีบส่งรพ.เลยดีกว่า *      

•    ฉุกเฉินอาจใช้นิ้วดึงเขี่ยเข็มพิษออกด้วยความระวัง  ผิวหนังที่มือและนิ้วมือนั้นหนาพอควรโอกาสที่จะโดนแทงเองมีน้อยแล้วล้างน้ำทะเลทิ้งทันที  ถ้ามีแหนบก็ใช้แหนบดึงออกจะดีกว่า
•    ใช้น้ำแข็งประคบลดอาการเจ็บปวด
•    ส่งโรงพยาบาล เพื่อให้หมอดูแผล ให้ยาลดปวด ยาฆ่าเชื้อ ฉีดบาดทะยัค ฯลฯ

การป้องกัน
•    อย่าลงเล่นน้ำเวลาฝนตกหรือหลังฝนตก
•    ถามหาข้อมูลให้รู้ว่าบริเวณนี้มีแมงกะพรุนหรือไม่ ถ้ามีเป็นชนิดไหนที่เจอบ่อย
•    สังเกตป้ายแมงกะพรุนเวลาลงเล่นน้ำ
•    โรงแรม สถานที่พัก ริมทะเล ควรมีทีมที่สามารถช่วยกู้ชีพขั้นสูงก่อนนำส่งโรงพยาบาลได้

หวังว่าคงเป็นประโยชน์บ้างอะไรบ้าง (โดยเฉพาะกระพ้มเองที่เคยเข้าใจผิดๆหลายอย่างเลยแหละ แหะๆ)

อ้างอิง :
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3640396/
http://www.planetdeadly.com/animals/dangerous-jellyfish
http://www.nationalhearted.com/2010_aha_guidelines.html
http://resus.org.au/guidelines/
http://www.mcsuk.org/downloads/wildlife/Jellyfishguide.pdf
http://jellyrisk.eu/media/cms_page_media/115/printed%20manual%20-%20English%20version.compressed.pdf
http://www.nature.com/news/2008/080928/full/news.2008.1134.html



การแก้ไข
[Spoil] คลิกเพื่อดูข้อความที่ซ่อนไว้*แก้ไขกัดเป็นต่อย  แก้แมงกระพรุนเป็นแมงกะพรุน
*อธิบายเพิ่มเติมในส่วนการใช้นิ้วเขี่ยsting
*เพิ่มอ้างอิง
*ใช้น้ำทะเลละลายฝงฟู