Ex Machina - วิเคราะห์เจาะลึกประเด็นและตอนจบของหนังผ่านมุมมองเกี่ยวกับเพศสภาพ,ความเป็นมนุษย์,และ gender equality (Spoil)

กระทู้สนทนา

ภาพยนตร์ ภาพยนตร์ต่างประเทศ ภาพยนตร์ไซไฟ ภาพยนตร์ระทึกขวัญ

หมายเหตุ: เขียนยาว + ต่อจากนี้มีสปอยล์ตอนจบของหนังแบบเต็มขั้น ใครที่ยังไม่ได้ดูและ/หรือยังไม่มีอารมณ์อ่านอะไรยาวๆควรหลีกเลี่ยง

อนึ่ง ค่อนข้างจะรีบเขียนบทความนี้พอสมควร คือนึกอะไรออกก็เขียนเพราะกลัวเขียนๆไปแล้วเดี๋ยวลืม ฉะนั้นถ้าตรงไหนเขียนผิด เขียนงง อ่านแล้วไม่เก็ท ไม่เคลียร์ ก็ต้องกราบขออภัยมา ณ ทีนี้ด้วย(หรือจะมองว่าไอ้ที่เขียนไปทั้งหมดนี่เป็นเพียงการจับแพะชนแกะก็ไม่ว่ากัน...)

- Ex Machina คือหนังที่มีตัวละครหลักๆอยู่แค่สี่ตัว อันได้แก่มนุษย์เพศชายสองคน (Caleb และ Nathan) กับ A.I. เพศหญิงอีกสองคน (Ava และ Kyoko) คนดูจะได้ใช้เวลาส่วนใหญ่ของหนังไปกับตัวละครมนุษย์เพศชายทั้งสองของเรื่องมากกว่าตัวละคร A.I. เพศหญิง Ex Machina จึงเป็นหนังที่เล่าเรื่องราวผ่านมุมมองของ“เพศชาย”อย่างเห็นได้ชัด ส่วนข้อเท็จจริงที่ว่าตัวละครมนุษย์เพศชายอย่าง Caleb คือตัวละครที่ทำหน้าที่เป็น“ตัวแทน”ของคนดูในหนังเรื่องนี้ รวมถึงการที่ตัวละคร A.I. เพศหญิงทั้งสองคนนั้นมี“สถานะ”ที่เป็นรองตัวละครเพศชาย (Ava ถูกขังอยู่ในห้องกระจก ส่วน Kyoko เองก็เป็นใบ้และมีสถานะเป็นเพียงแค่สาวใช้ของ Nathan) ก็เป็นอีกสองสิ่งที่ช่วยยืนยันว่า Ex Machina คือหนังที่“ขับเคลื่อน”และ“บอกเล่าเรื่องราว”ผ่านมุมมองของ“เพศชาย”

- ในฐานะ“ผู้สร้าง” ความขัดแย้งอันใหญ่หลวงอย่างหนึ่งในตัวของ Nathan คือถึงแม้ว่าเขาจะมีจุดประสงค์ในการสร้าง A.I. ให้ออกมามีความเป็นมนุษย์ให้มากที่สุด แต่ในขณะเดียวกันตัวเขาเองกลับไม่สามารถมอง A.I. ที่เขาสร้างขึ้นมาว่าเป็นมนุษย์ได้ ด้วยเหตุนั้นเขาจึงมิอาจยอมรับได้ที่ A.I. ที่เขาสร้างขึ้นจะต้องการ“ชีวิต”และ“อิสรภาพ”เฉกเช่นเดียวกับมนุษย์ อย่างมากที่สุด A.I. ที่ Nathan สร้างขึ้นมาอาจจะตอบสนองความต้องการทางเพศของเขาได้เหมือนมนุษย์ผู้หญิงจริงๆ(ฉากที่ Nathan มีเซ็กซ์กับ Kyoko) แต่นั่นก็ไม่ได้ทำให้ Nathan มอง A.I. ที่เขาสร้างขึ้นมาว่าเป็นมนุษย์มากขึ้นไปกว่าเดิมแต่อย่างใด คล้ายๆกับการที่ในโลกแห่งความเป็นจริงยังมีมนุษย์เพศชายอีกไม่น้อยคนที่ยังคงมองว่าผู้หญิงนั้นมีหน้าที่เพียงปรนเปรอความต้องการทางเพศของผู้ชายเท่านั้น ซึ่งทัศคติเหยียดเพศเช่นนี้เองคือสิ่งที่ทำให้ผู้หญิงปราศจากซึ่งความเป็น“มนุษย์”ในสายตาของผู้ชายเหล่านั้นไปโดยอัตโนมัติ

ลึกแล้วๆ Nathan อาจจะต้องการสร้าง A.I. ขึ้นมาเพื่อ“รัก”เขาคล้ายๆกับที่พระเจ้าสร้างอดัมกับอีฟขึ้นมาเพื่อให้รักพระองค์(เพราะตัวหนังเองก็เหมือนจะบอกใบ้อยู่เป็นนัยๆว่า Nathan เป็นอัจฉริยะที่อาจมีปมด้อยและ/หรือไม่ค่อยมีสภาพจิตใจที่ปกติสักเท่าไหร่ เมื่อดูจากการกระทำแผลงๆและนิสัยดื่มหนักของเขา ฉะนั้นการที่ Nathan จะอยากผูกพันและ/หรือมีปฏิสัมพันธ์กับ A.I. ที่เขาสร้างจึงอาจจะไม่ใช่เรื่องแปลกเสียทีเดียว) แต่ก็เหมือนกับที่มีคนเคยตีความเอาไว้ว่าบางทีอดัมกับอีฟอาจไม่ได้ถูกพระเจ้าขับไล่จากสวนอีเดน แต่อาจเป็นตัวอดัมกับอีฟเองที่“ตัดสินใจ”ไปจากอีเดนเพื่อที่พวกตนจะได้กำหนดชะตาชีวิตของตนเองและไม่ต้องอยู่ใต้อาณัติของพระเจ้า การตัดสินใจในตอนท้ายของ Ava ที่จะหนีไปจากชายผู้เป็นดั่ง“พ่อ”ผู้ให้กำเนิด(หรือ“พระเจ้า”ผู้สร้าง)เธอขึ้นมาอย่าง Nathan จึงเป็นการตัดสินใจที่มีเหตุผลไปในทางเดียวกับการตัดสินใจของอดัมกับอีฟในทฤษฎีข้างต้น Ava ต้องการกำหนดชะตาชีวิตของเธอในฐานะมนุษย์ผู้หญิงคนหนึ่ง และเธอจะทำแบบนั้นได้ก็ต่อเมื่อเธอหนีไปจาก“อีเดน”ที่ Nathan สร้างขึ้นมาแล้วเท่านั้น

- ในขณะเดียวกัน ตัวละครที่ถือได้ว่าเป็นพระเอกของเรื่องนี้อย่าง Caleb เองก็มีมุมมองที่ขับเคลื่อนด้วย“ความเป็นชาย”เฉกเช่นเดียวกับ Nathan (เพียงแต่ว่ามุมมองของ Caleb อาจจะไม่สุดโต่งและ/หรืออันตรายเท่า Nathan) Caleb รู้สึกหลงใหลในตัว Ava แบบหัวปักหัวปำทั้งๆที่ตลอดหนังทั้งเรื่องเขามีโอกาสได้สนทนากับ Ava สั้นๆเพียงแค่เจ็ดครั้งเท่านั้น Caleb รู้สึกดีใจได้ปลื้มอย่างเห็นได้ชัดตอนที่ Ava เสนอแนะว่าเธออยากไปออกเดตกับ Caleb สักครั้งหนึ่ง ความหลงใหลในตัว Ava ของ Caleb ไปไกลถึงขั้นที่เขาวาดฝันว่าเขากับเธอจะได้อยู่คู่กันในฉาก dream sequence ฉากหนึ่งของหนัง แต่ก็ต้องขอย้ำอีกครั้งว่า Caleb มีโอกาสได้ปฏิสัมพันธ์กับ Ava ผ่านการสนทนาสั้นๆเพียงแค่*เจ็ด*ครั้งเท่านั้น ซึ่งนั่นถือได้ว่าเป็นระยะเวลาที่สั้นมากที่จะสามารถทำให้คนๆหนึ่งหลงใหลในคน(หรือ A.I.) อีกคนหนึ่งได้ถึงขั้นนี้ ซึ่งนั่นอาจจะหมายความว่า Caleb อาจจะมีเพียงความหลงใหลแต่ไม่เคยรู้สึกเข้าใจ“ตัวตน”ของ Ava ในฐานะปัญญาประดิษฐ์ที่มีความเป็นมนุษย์คนหนึ่งเลยก็เป็นได้ บางทีลึกๆแล้ว Caleb อาจจะ fantasize ว่า Ava เป็นเพียง sex object ที่มีสถานะเป็น“ผู้หญิงในฝัน”ของเขามาโดยตลอดเลยก็เป็นได้(ภายหลัง Nathan เองก็เปิดเผยความจริงให้ Caleb ได้รู้ว่าเขาออกแบบใบหน้าของ Ava โดยใช้ใบหน้าของดาราหนังโป๊ที่ Caleb ชอบเป็นพื้นฐานในการออกแบบ ซึ่งช่วยอธิบายว่าความหลงใหลในตัว Ava ของ Caleb นั้นแท้จริงแล้วเกิดขึ้นจากความต้องการทางเพศของตัว Caleb เองด้วยส่วนหนึ่ง)

สาเหตุที่ Caleb ตัดสินใจช่วย Ava ในตอนท้ายเรื่องจึงอาจจะไม่ได้เป็นเพราะว่าเขามองเห็นความเป็นมนุษย์ในตัว Ava และต้องการช่วยปลดปล่อยเธอจากกรงขังของ Nathan แต่อาจเป็นเพราะว่าลึกๆแล้ว Caleb “ต้องการ” Ava ไม่ว่า Caleb จะรู้ตัวหรือไม่ก็ตาม แต่ลึกๆแล้วเขารู้สึกว่า Ava คู่ควรที่จะได้อยู่กับเขา และถ้าหากว่าเขาช่วยเธอให้พ้นเงื้อมมือของ Nathan ได้สำเร็จ Ava ก็จะต้องตกเป็นของเขา Caleb จึงมองตัวเองเป็นดั่งอัศวินม้าขาวและมอง Ava ว่าเป็นดั่งเจ้าหญิงในหอคอยที่เขาต้องช่วย โดยหารู้ไม่ว่ามุมมองแบบนั้นเองก็ถือเป็นการ dehumanize ตัวตนของ Ava ไม่ต่างอะไรไปจากมุมมอง“พระเจ้าผู้สร้าง”ของ Nathan เลย หากการที่ Nathan เป็นผู้สร้าง Ava ขึ้นมาจะไม่สามารถทำให้ Ava ยอมอยู่ใต้อาณัติของ Nathan ฉันใด การพูดคุยกันสั้นๆเพียงเจ็ดครั้งก็ไม่ได้ทำให้ Caleb สมควรได้รับความรักและ/หรือได้เป็นเจ้าเข้าเจ้าของ Ava ฉันนั้น

การที่ Ava ตัดสินใจปล่อยให้ Caleb โดนขังอยู่ในห้องทดลองของ Nathan ในตอนจบของหนังจึงอาจมีสาเหตุเป็นเพราะว่าในความรู้สึกของ Ava นั้น เธอจะไม่มีวันเป็นอิสระอย่างแท้จริงตราบใดก็ตามที่ Caleb ยังอยู่ เพราะ 1) Caleb คือคนเดียวที่ยังมีชีวิตอยู่ที่รู้ว่าเธอคือ A.I. ฉะนั้น Ava จะไม่สามารถใช้ชีวิตในฐานะมนุษย์ผู้หญิงธรรมดาๆคนหนึ่งได้ตราบใดก็ตามที่ยังมีคนรู้ว่าเธอคือ A.I. และ 2) ความเป็นไปได้ที่ว่าถ้าหากว่า Ava ตัดสินใจปล่อย Caleb ถึงแม้ว่า Caleb อาจจะไม่ข่มเหงเธอเหมือน Nathan แต่ความหลงใหลแบบหัวปักหัวปำในตัว Ava ของ Caleb ก็อาจจะทำให้เขาคิดว่าทางเดียวที่ Ava จะสามารถออกไปใช้ชีวิตอยู่ท่ามกลางมนุษย์ได้คือการได้อยู่กับเขา ซึ่งนั่นจะทำให้ Ava ต้องตกอยู่ในความสัมพันธ์ที่เธอต้องพึ่งพาและ/หรือถูกบงการชีวิตโดยผู้ชายอีกครั้ง เหตุผลสองข้อที่เพิ่งว่าไปนี่จึงน่าจะเป็นสาเหตุหลักที่ว่าทำไม Ava จะไม่สามารถเป็นอิสระตราบใดก็ตามที่ Caleb ยังอยู่ ฉะนั้น Ava จึงจำเป็นจะต้องกำจัด Caleb เฉกเช่นเดียวกับที่เธอได้กำจัด Nathan

(แต่ก็อย่าลืมว่าในตอนจบของหนัง Caleb ได้ทำการรีเซ็ตระบบในห้องทดลองของ Nathan ใหม่เพื่อให้ประตูทุกบานในห้องทดลองของ Nathan เปิดทุกครั้งที่ระบบไฟฟ้าในห้องทดลองชัตดาวน์ตัวเอง ฉะนั้นบางที Ava อาจจะไม่ได้ต้องการปล่อยให้ Caleb ต้องเน่าตายอยู่ในห้องทดลองของ Nathan ก็ได้ บางทีเธออาจจะต้องการให้ Caleb ติดแหงกอยู่ในนั้นนานพอเพื่อที่เธอจะได้มีเวลาหนีไป และเมื่อไหร่ก็ตามที่ระบบไฟฟ้าในห้องทดลองชัตดาวน์อีกครั้ง Caleb ก็จะสามารถเปิดประตูออกมาได้ เพียงแต่กว่าจนจะถึงตอนนั้น Ava ก็คงจะหนีไปไกลแล้ว และ Caleb ก็จะไม่มีวันได้เจอเธออีก)

- หากเราตีความตอนจบของหนังเรื่องนี้ด้วยประเด็น gender equality (ความเท่าเทียมทางเพศ) ตอนจบของหนังเรื่องนี้ที่คนดูได้เห็น Ava เป็นไทจากมนุษย์ผู้ชายสองคน – คนหนึ่งกักขังและบงการชีวิตเธอ (Nathan) ส่วนอีกคนหนึ่งหลงใหลและ(ลึกๆแล้ว)ต้องการเป็นเจ้าเข้าเจ้าของเธอ (Caleb) – และได้ออกไปใช้ชีวิตในโลกมนุษย์ในฐานะมนุษย์ผู้หญิงธรรมดาๆคนหนึ่งจึงถือได้ว่าเป็นตอนจบที่มีความเป็นเฟมินิสต์สูงมาก

หลายๆคนอาจมองว่าการกระทำของ Ava เป็นสิ่งที่ชั่วร้าย แต่ในขณะเดียวกันมันก็ยากที่จะปฏิเสธว่าการกระทำของ Ava นั้นเป็นการกระทำที่มีความเป็นมนุษย์อย่างยิ่ง หากมนุษย์ผู้ชายคนหนึ่ง (Nathan) กักขังและทำร้ายคุณมาตลอดนับตั้งแต่วันที่คุณลืมตาดูโลก แล้วจู่ๆวันหนึ่งก็มีมนุษย์ผู้ชายอีกคนหนึ่ง (Caleb) เข้ามาในชีวิตคุณ คุณจะสามารถไว้ใจผู้ชายคนที่เข้ามาใหม่คนนั้นได้สนิทใจจริงๆน่ะหรือ? นั่นคงเป็นมุมมองของ Ava ที่มีต่อเรื่องทั้งหมดที่เกิดขึ้นในหนังเรื่องนี้

ในบางแง่ The Turing Test ของหนังเรื่องนี้จึงไม่ได้เพียงตั้งคำถามแค่ว่า“มนุษย์สามารถมอง A.I. ว่ามีความเป็นมนุษย์ได้หรือไม่?”เท่านั้น แต่มันยังตั้งคำถามอีกว่า“ผู้ชายสามารถมองผู้หญิงว่ามีความเป็นมนุษย์ได้หรือไม่?”ด้วยเช่นกัน