ธรรม คือสิ่งที่มีอยู่แล้ว
จะมีพระพุทธเจ้าเกิดขึ้นหรือไม่ก็ตาม
ความสุขก็เป็น 'ธรรม' เมตตา ก็เป็น 'ธรรม' ใช่มั้ยครับ
ความทุกข์ ก็เป็น 'ธรรม' โทสะ ก็เป็น 'ธรรม' ใช่มั้ยครับ
ในที่นี้ สุข ทุกข์ เมตตา โทสะ เป็นเพียงตัวอย่างธรรม  เพื่อให้เห็นว่า ธรรม ไม่ได้มีด้านกุศลด้านเดียว ด้านอกุศล ก็เป็นธรรม เช่นกัน (อกุศลธรรม)

ไม่ว่าจะ ก่อนหน้า หรือภายหลังจากมีพระพุทธเจ้าอุบัติขึ้นในโลกแล้ว
ก็มีความสุข ความทุกข์ มีเมตตา มีความโกรธ หรือธรรมอื่นๆ อยู่แล้ว ใช่มั้ยครับ

ดังน้ันแม้จะไม่ทรงอุบัติในโลก แม้จะไม่ทรงสอน แม้จะไม่ทรงบัญญัติจำแนกธรรม ให้เห็น ให้เข้าใจ ให้ได้รับรู้
ก็มีสิ่งเหล่านี้อยู่แล้ว (มีอยู่ก่อนแล้ว และยังมีต่อไป) ใช่มั้ยครับ

เพียงแต่พระองค์เปิดธรรมให้เห็นได้ชัด เหมือนการที่หงายของที่ถูกปิดคว่ำอยู่ให้ได้เห็น เหมือนการจุดไฟในที่มืดเพื่อหวังว่าคนตาดีจะได้มองเห็นว่ามีอะไรอยู่ตรงน้น
และทรงบัญญัติธรรมอย่างเป็นหลักเพื่อศึกษาและปฏิบัติขึ้นมาเพื่อบอกสอนให้คนสามารถดำเนินตามได้ ถึงความพ้นทุกข์ตามได้

ธรรม ในลักษณะนึง จึงเป็นสิ่งที่มีอยู่ก่อนแล้วโดยธรรมชาติ เพียงแต่ทรงบอกสอนให้เห็น ให้ดำเนินตาม
ธรรม ลักษณะนี้จึงไม่มีใครเป็นเจ้าของ

ธรรม ในอีกลักษณะนึง เป็นสิ่งที่ทรงวางเอาไว้ บัญญัติเอาไว้
โดยทรงเห็นว่าสิ่งที่พระองค์ทรงตรัสรู้น้ันเป็นสิ่งที่บอกสอนให้คนอื่นเห็นและเข้าใจได้ยาก
เพื่อบอกสอนได้ว่าทรงตรัสรู้อะไร จะเห็นตาม ดำเนินตามได้อย่างไร ควรทำอะไร อย่างไรบ้าง ไม่ควรทำอะไร อย่างไรบ้าง
ทรงแจกแจง จำแนก ออกเป็นหมวดหมู่ เพื่อการทบทวนทำความเข้าใจ และพิจารณาได้อย่างเป็นระบบ
ตลอดจนการเปรียบเทียบกับอะไรบางอย่างให้เห็นภาพของธรรมนั้นๆ ได้ชัดขึ้นด้วยการอุปมา
ซึ่งล้วนเกื้อหนุนซึ่งกันและกัน เป็นองค์รวมเดียวเพื่อนำไปสู่จุดมุ่งหมายหรือถึงความพ้นทุกข์ได้
ธรรม ลักษณะนี้จึงเกิดจากปัญญาตรัสรู้ของพระองค์ ที่ไม่ได้มีอยู่โดยธรรมชาติครับ