ปัญหาที่ ๑๐ ถามถึงเหตุที่ให้ระลึกถึงสิ่งที่ล่วงแล้วได้

     “ ข้าแต่พระนาคเสน บุคคลระลึกถึงสิ่งที่ล่วงไปนานแล้วได้ด้วยอะไร? ”
     “ ได้ด้วย สติ ขอถวายพระพร ”
     “ ข้าแต่พระผู้เป็นเจ้า สิ่งที่ล่วงไปนานแล้วสิ่งหนึ่ง บุคคลระลึกได้ด้วย จิต ต่างหาก ไม่ใช่ระลึกได้ด้วยสติ”
     “ ขอถวายพระพร มหาบพิตรทำสิ่งใดสิ่งหนึ่งไว้แล้ว ระลึกไม่ได้มีอยู่หรือไม่? ”
     “ มีอยู่ พระผู้เป็นเจ้า ”
     “ ขอถวายพระพร ในเวลานั้นพระองค์ไม่มีจิตหรือ ? ”
     “ จิตมี แต่เวลานั้นสติไม่มี ”
     “ ถ้าอย่างนั้น ขอมหาบพิตรจงเข้าพระทัยเถิดว่า บุคคลระลึกได้ด้วย สติ ไม่ใช่ระลึกได้ด้วย จิต ”
     “ ถูกดีแล้ว พระนาคเสน ”

https://www.dhammathai.org/milin/milin10.php?#610

****************

จากมิลินทปัญหา พระนาคเสนแสดงไว้ว่าการระลึกถึงสิ่งต่างๆได้ ก็เพราะสติ ไม่ใช่จิต
ซึ่งก็รวมไปถึงสัญญาด้วย คือ ถ้าสติไม่มี แม้สัญญามีอยู่ ก็จะระลึกถึงเรื่องราวต่างๆไม่ได้

แล้วสติ คือ อะไร?
ตอบ การไม่เพ่งเล็ง และ ขัดเคืองในอารมณ์นั้นๆ นั้นแหล่ะคือ สติ

สำหรับผู้ได้รับบาดเจ็บนั้น ภวังค์จิตที่ทำหน้าที่รักษาภพชาติจะเกิดขึ้นมาก
หรือ ที่เรียกว่าลงภวังค์ๆ และ เมื่อตื่นขึ้นมาก็จะมีความขัดเคืองในความทุกข์ หรือ เพ่งเล็งความสุข ก่อนการเจ็บป่วย เป็นต้น
ใจเช่นนี้นึกอะไรไม่ค่อยออกหลอกครับ ตื่นมาก็ตั้งท่าจะดิ้นถอดสายยางให้อาหาร สายน้ำเกลือ และ เครื่องมือแพทย์ท่าเดียว
หมอพยาบาลพูดไป ก็ไม่เข้าหู ตูจะกลับบ้านๆเท่านั้น เป็นต้น

ลองจินตนาการง่ายๆว่า จขกท. กำลังนึกถึงอะไรอยู่ แล้วมีใครเอาเข็มมาจิ้ม ก็คงตกใจว่าอะไรวะ ใครจิ้มเรา ลืมเรื่องที่กำลังนึกไปหมดเลยก็ได้
คนที่บาดเจ็บ เจ็บป่วย ก็จะมีความทุกข์ ความมึน ความง่วง ความซึม ความกลัว ความวิตกกังวล ฯลฯ บางอย่างขวางการคิดตามปกติอยู่ ก็ต้องรักษาไป ไม่หายก็ต้องปรับตัว ไม่พยามใส่ใจถึงทุกข์นั้นๆด้วยอภิชฌา และ โทมนัส ก็จะเริ่มฟื้น แต่ถ้ายิ่งอยาก ยิ่งขัดเคืองเพิ่มมากขึ้น อาการก็จะแย่ลงๆ จนถึงขั้นมีความผิดปกติของความจำได้หมายรู้ ความคิด และ พฤติกรรมในที่สุด