จิตมีดวงเดียว ที่จิตเกิดดับเพราะจิตมีอวิชชาหลงยึดมั่นว่าขันธ์ 5 คือ กาย เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ ว่าขันธ์ 5 ว่าเป็นตัวเราเป็นของเรา ถูกยึดเหนี่ยวด้วยตัณหา คือ ความอยากให้จิตหลงเวียนว่าย ตาย เกิดในวัฏสงสารที่ไม่มีวันสิ้นสุดจิตจึงเกิดดับตามผัสสะและอารมณ์ที่มากระทบขันธ์ 5 ซึ่งเป็นของไม่เที่ยง เป็นทุกข์ เป็นอนัตตา

พระพุทธเจ้าสอนให้ทำทาน รักษาศีล ทำสมาธิจนถึงสัมมาสมาธิ (อัปนาสมาธิ) แล้วนำมาวิปัสสนาพิจารณาขันธ์ 5 คือ กาย เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ ซึ่งเป็นของไม่เที่ยง เป็นทุกข์ เป็นอนัตตา ให้เกิดความเบื่อหน่ายคลายกำหนัดในขันธ์ 5 จิตวิมุติหลุดพ้นจากกิเลส อาสวะ อวิชชา เกิดเป็นวิชาหรือปัญญา น้อมนำจิตลงในอมตธาตุ หรือพระนิพพาน คือ ความดับสนิทแห่งกิเลสและกองทุกข์ เป็นสภาพโลกุตระอันเป็นจุดมุ่งหมายสูงสุดในศาสนาพุทธ