เสริมงามเป็นอำเภอที่อยากไป
เพราะอยู่ลึกเข้าไปจากถนนสายเอเชียไม่ไกล แต่ไม่ผ่านตัวอำเภอ จึงไม่เคยไป แค่เฉียดไปมา

เมืองเสริม เป็นเมืองที่ตั้งอยู่สองข้างของแม่น้ำแม่เสริม
ตรงกลางเป็นทุ่งกว้าง มีแม่น้ำเสริมมาสบแม่น้ำแม่ต๋ำ เป็น ตำบลทุ่งงาม
หันหน้าไปทางต้นน้ำ เลาะขึ้นไปตามลำน้ำเสริม เป็น ตำบลเสริมกลาง
หันหน้าไปทางต้นน้ำ ด้านขวา เป็น ตำบลเสริมขวา
หันหน้าไปทางต้นน้ำ ด้านซ้าย เป็น ตำบลเสริมซ้าย
เมืองเสริม + ทุ่งงาม = เสริมงาม

วัดหลวงนางอยตั้งอยู่ที่บ้านนางอย ตำบลเสริมซ้าย อำเภอเสริมงาม
วัดหลวงนางอย หรือ วัดนางอย ... ถ้ามีคำว่าหลวงคือเป็นวัดใหญ่
สร้างเมื่อ พ.ศ.2200 โดยครูบาโน เดิมชื่อวัดดอนแก้วทรายมูล ได้รับพระราชทานวิสุงคามสีมา พ.ศ.2400
จากคำบอกเล่าของชาวบ้านต่อ ๆ มาว่าสร้างก่อนวัดไหล่หิน 26 ปี ซึ่งครูบามหาป่า เกสระปัญโญ ตนบุญของคนไหล่หิน
ได้มาดูแบบวิหาร ของวัดหลวงนางอย และ วัดลำปางหลวง เพื่อนำไปสร้างวิหาร วัดไหล่หินหลวง

บันไดนาค
ทอดขึ้นไปสู่ซุ้มประตูซุ้มโขง เข้าสู่เขตพุทธาวาส ... พุทธ + อาวาส คือที่อยู่ของพระพุทธ - เข้าสู่ดินแดนศักดิ์สิทธิ์
พัฒนาขึ้นจากเจดีย์แบบมณฑปปราสาท 5 ยอดของล้านนา
ปูนปั้นลวดลายสัตว์หิมพานต์ - อาจสื่อว่าต้องผ่านแดนหิมพานต์ก่อนเข้าสู่ดินแดนศักดิ์สิทธิ์
เหนือประตูเป็นรูปธรรมจักร
มีช้างเฝ้าประตูอยู่ข้าง ๆ และหัวเสาของประตูข้าง

ภายในกำแพงแก้วทางตะวันออกและทิศใต้ ของเขตพุทธาวาส เป็นศาลาบาตร
ใช้งานแบบศาลาการเปรียญ ทั้งตักบาตร ทำบุญ และงานพิธีต่างๆ

ทิศตะวันตกนอกกำแพงแก้วเป็นเขตสังฆาวาส

วิหารพระเจ้าทองทิพย์ และหอระฆัง
พระเจ้าทองทิพย์ หรือ พระเจ้าเกษเพชร พระพุทธรูปเชียงแสน สิงห์สาม
เคยถูกขโมยไปและได้กลับคืนมาจึงเก็บรักษาไว้ในกุฏิหลวงพ่อ เมื่อมีงานพิธีจึงจะอัญเชิญลงมาทำพิธีสรงน้ำ
ตอนนี้ได้สร้างวิหารเพื่อประดิษฐาน และปิดอยู่

วิหารล้านนา เพียงแห่งเดียวของอำเภอเสริมงาม
มีเสาหงส์ด้านหน้า - พระที่วัดหนองไคร้เชียงใหม่บอกว่า หมายถึงเคยอยู่ภายใต้หงสาวดี หรือ พม่า
เล่าว่าพม่าเคยมาตั้งทัพอยู่ที่นี่ และเคยเผาวิหารนี้แต่วิหารไม่ไหม้

หน้าบัน รูปธรรมจักร หม้อดอก ดอกประจำยาม ลายพรรณพฤกษา

ตุงกระด้าง หรือธงแข็ง สำหรับสักการะพระเจ้า แกะลวดลายนาคพันสองตัว
ตรงที่พันเป็นวงกลม มีรูปบุคคลยุดนาคอยู่ทั้งด้านบน และ ล่าง - เราคิดเองว่าเป็นครุฑยุดนาค

วิหารซด คือมีการซ้อนด้านหน้า 3 ชั้น ด้านหลัง 2 ชั้น
วิหารนี้ลดหลั่นลงมา 3 ตับ ทำให้ด้านข้างมีหลังคาคลุมมาเตี้ยมาก
ปั้นลมไม้แกะสลักน่าจะเป็นรูปนก+นาค = นาคปักษี ?
ช่อฟ้ารูปนกและมีใบหน้าติดอยู่ด้วย!!

บันไดนาค และแท่นเทียนด้านข้างทั้งสองข้าง - เคยเห็นหลายวัดแต่เพิ่งทราบว่านี่คือแท่นสำหรับจุดเทียน หรือควรเป็นอะไรดี

นาคะตัน หรือนาคทัณฑ์ แกะลวดลายสวยงาม

ด้านหลัง หน้าบันลวดลายใบไม้ ดอกไม้ ผนังเขียนรูปเทพพนม

ภายใน
โครงสร้างหลังคา - ขื่อม้าต่างไหม

ผนังยกเก็จแบ่งพื้นที่เป็นสามส่วนคือ พื้นที่พระเจ้า พระสงฆ์ และนอกสุดคืออุบาสก อุบาสิกา
ส่วนยกเก็จผนังข้างแท่นแก้ว เปิดเป็นช่องสำหรับทางเข้าของพระสงฆ์

รูปครูบาศรีวิชัย ท่านได้เป็นผู้มายกยอดเจดีย์ ภายหลังสร้างวิหาร 100 ปี
โตกสามเหลี่ยม เรียกขันแก้วทั้งสามเป็นพานใส่ดอกไม้เพื่อบูชาพระรัตนตรัย
ถัดไปเป็นห-ีดธัมม์ หรือห-ีดธรรม ใช้เก็บคัมภีร์ใบลาน
ธรรมมาสทรงปราสาทล้านนา เขียนลายคำ ฐานใช้แก้วจืน หรือ กระจกเกรียบ ประดับตกแต่ง
แก้วจืนจะมีลักษณะ ขุ่น ทึบ สี ไม่สดใส ถ้าสีสดใส เรียก แก้วอังวะ - กระจกแก้วหุง
แท่นจุดเทียนหน้าแท่นแก้ว เขียนลายคำ

ดาวเพดาน - เพดานเหนือพระประธาน เป็นช่อง ๆ ภายในช่องเขียนลายคำ แสดงสัญลักษณ์ของดวงดาวบนท้องฟ้า หรือจักรวาลทั้งหลาย
ผ้าเทิงพระเจ้า - สีเหลือง เป็นพุทธบูชา สำหรับป้องกันสิ่งสกปรกจากจิ้งจก นก หนู ฯลฯ ที่อาศัยอยู่บนเทิง หรือ เพดาน

พระประธานปางมารวิชัยศิลปะช่างพื้นถิ่น มีกรอบไรพระศกสีทอง พระพักตร์ขาว พระโอษฐ์แดง
ฐานบัวของพระประธานประดับด้วยแก้วจืน
แท่นแก้วลงรักปิดทองเป็นลวดลายดั้งเดิมแต่แรกสร้าง

เจดีย์หลังวิหาร เพื่อทุกครั้งที่กราบพระประธานจะกราบพระเจดีย์ ซึ่งเป็นสิ่งแทนพระพุทธเจ้าไปด้วย
เล่ามาว่าเมื่อก่อนชาวบ้านจะเห็นดวงไฟทั้งออกและเข้าบริเวณนี้

เป็นเจดีย์ทรงปราสาทยอดเจดีย์ มีกำแพงเก้วโดยรอบ
ฐานเขียงสี่เหลี่ยม สามชั้น
ฐานบัวยืดสูงเป็นเรือนธาตุยกเก็จ - ทรงปราสาท คาดลูกแก้วอกไก่ 2 เส้น
ตรงกลางมีซุ้มประดิษฐานพระพุทธรูป
ถัดไปเป็นหลังคา มุมทั้งสี่มีสถูปิกะ
ฐานเขียงกลมลดหลั่นกันสามชั้น
ฐานกลมสามชั้นรองรับชุดฐานบัวคว่ำ คาดลูกแก้วอกไก่ 2 เส้น 3 ฐาน
รับองค์ระฆัง บัลลังก์ยกเก็จ ก้านฉัตร ปล้องไฉน บัวคว่ำ บัวหงาย ปลี
ลูกแก้วปกฉัตร - ยกยอดฉัตรพระธาตุโดยครูบาศรีวิชัย

หอพระอุปคุต และ หอเสื้อวัด

อุโบสถล้านนาใช้ในการทำสังฆกรรมของพระสงฆ์เท่านั้น แยกออกจากวิหารชัดเจน
ในวัฒนธรรมล้านนามีอุโบสถอีกสองชนิดคือ อุโบสถหัวหมวด และ อุโบสถหนอง

อุโบสถหนอง
ด้วยที่มีความเชื่อว่าอุทกสีมา อุโบสถที่ทำให้การบวชบริสุทธิ์ที่สุดในทุกนิกาย
สัมพันธ์กับลัทธิจากลังกา - สิงหลภิกขุ - ได้รับอิทธิพลจากลังกา โดยผ่าน สุโขทัย หรือพม่า หรือมอญ
อิงกับการใช้เรือขนานลอยในแม่น้ำกัลยาณี ที่ลังกาทวีปหรือศรีลังกา
บางแห่งใช้หนอง(บึง) แทนแม่น้ำ เรียกอุโบสถหนอง หรือโบสถ์หนอง
เพื่อไม่ให้ใครมารบกวนพิธี จึงกำหนดระยะห่างฝั่งโดยรอบให้ผู้ชายกำลังปานกลางวักน้ำสาดไปไม่ถึง เรียก 1 วักน้ำ 

อุโบสถหัวหมวด
เป็นที่ที่พระและเณรในละแวกใกล้เคียงใช้ทำสังฆกรรมร่วมกัน ไม่ได้ใช้เป็นสถานที่บวช
ที่ใกล้ ๆ วัดหลวงนางอยมีอุโบสถหัวหมวด และได้ทำสะพานขัวแตะ (ขัว - สะพาน, แตะ - ไม้ใผ่สับฟากตีต่อกันเป็นผืน) จากวัดไปยังอุโบสถหัวหมวด 
เพื่อการท่องเที่ยวด้วย