ไม่จบง่าย ๆ หรอกครับ ตราบใดที่กลุ่มก่อการร้ายยังมีอุดมการณ์ต้องการแบ่งแยกดินแดนและสถาปนา "รัฐอิสลาม" ขึ้นมาปกครองด้วยกฎหมายชาริอะห์ในดินแดน 3 จังหวัดภาคใต้ และ 4 อำเภอในจังหวัดสงขลา ของไทย

ดูปัญหาอย่างในภาคใต้ฟิลิปปินส์ ที่มีปัจจัยของปัญหาทั้งภายนอกและภายในแทบจะเหมือนปัญหาภาคใต้ของไทยเลย ต่างกันแค่ประชากรส่วนใหญ่ของฟิลิปปินส์นั้นเป็นชาวคริสต์ คาทอลิค ส่วนของไทยเป็นพุทธเท่านั้นเอง

ฟิลิปปินส์ ยอมให้กลุ่มก่อการร้ายตั้งเขตปกครองตนเองและปกครองด้วยกฎหมายอิสลามมาแล้วหลายเวอร์ชั่นในช่วงระยะเวลา 40 กว่าปีที่ผ่านมา นับตั้งแต่ยุคสมัย ประธานาธิบดี เฟอร์ดินันส์ มาร์กอส โน่นแล้ว

เขตปกครองตนเองของมุสลิมมีการปรับเปลี่ยนรูปแบบ ไปตามกลุ่มก่อการร้ายที่มีอำนาจมากที่สุดในแต่ละยุค มากระทั่งถึงยุคปัจจุบันที่นำโดยกลุ่ม MILF ทั้งนี้กลุ่มก่อการร้ายนั้นก็แตกตัวมาจากกลุ่มเดิมที่เข้าร่วมโต๊ะเจรจาสันติภาพนั่นแหละ พอตัวเองไม่มีส่วนร่วมในอำนาจการปกครองก็แยกตัวมาตั้งกลุ่มใหม่ ก่อการร้ายใหม่ไปเรื่อย ๆ ไม่เห็นมีวันสงบสุขซักที

ทั้ง ๆ ที่ฟิลิปปินส์ยอมให้มีการตั้งเขตปกครองตนเองของมุสลิม และใช้กฎหมายชาริอะห์ในการปกครอง แต่ก็ไม่เห็นว่ามีความสงบสุขแต่อย่างใด สภาพแทบไม่ต่างจากบางเขตในตะวันออกกลาง มีกลุ่มก่อการร้ายอยู่จำนวนนับโหลที่ยังคงปฎิบัติการอยู่และไม่ขึ้นต่อกลุ่มก่อการร้ายกลุ่มอื่น ส่วนสมาชิกกลุ่มก็มีการโยกย้ายไปมาระหว่างกันได้ อีกทั้งสถานการณ์ปัจจุบันก็รุนแรงกว่า 3 จังหวัดภาคใต้ของไทยมาก

ในไทยก็ไม่ต่างกัน ในการเจรจาสันติภาพล่าสุดเมื่อต้นปี 2022 ข้อเสนอของ BRN ซึ่งเป็นกลุ่มก่อการร้ายกลุ่มใหญ่ที่สุดที่คงยังปฎิบัติการในปัจจุบัน โดยผู้นำกลุ่มที่เป็นผู้นำศาสนาได้แก่ อานัส อับดุลเราะห์มานห์ นั้น เขาต้องการ แบ่งแยกดินแดนให้เป็นอิสระและสถาปนาเป็นเขตปกครองตนเองที่เรียกว่า "ปัตตานี ดารุสซาลาม" ที่ปกครองด้วยกฎหมายชาริอะห์ ขึ้นมาปกครอง 3 จังหวัดภาคใต้ของไทย และ 4 อำเภอของจังหวัดสงขลา

ข้อเสนอในการเจรจาสันติภาพครั้งล่าสุดของ BRN ต่อรัฐบาลไทยนั้น ไม่ได้แตกต่างอะไรเลย กับข้อเสนอของ 7 ข้อ ของ หะยีสุหลง ภายหลังสงครามโลกครั้งที่สอง ในสมัยของ จอมพล ป. พิบูลสงคราม

ทั้งนี้ พอกลุ่ม BRN เข้าเจรจากับรัฐบาลไทย โดยมีมาเลเซียเป็นคนกลาง เพื่อหยุดยิงในเดือน รอมฎอน ปีนี้ ก็มีกลุ่มก่อการร้ายกลุ่มอื่นคือ กลุ่ม PULO G5 ออกมาปฎิบัติการก่อการร้าย โดยอ้างว่ากลุ่มของตนเองไม่มีส่วนร่วมในการเจรจาสันติภาพด้วย แทบจะไม่ต่างอะไรกับที่เกิดขึ้นในฟิลิปปินส์เลย

ยังอีกนาน ที่ปัญหาใน 3 จังหวัดภาคใต้ของไทยจะหมดไป ตราบใดที่ยังมีมุสลิมที่ต้องการ สถาปนา "รัฐอิสลาม" ปกครองในดินแดน 3 จังหวัดภาคใต้ของไทย

อีกทั้งยังมีเยาวชนคนรุ่นใหม่ ยังคงเดินทางไปศึกษาศาสนาอิสลามที่ซาอุดิอารเบียอยู่เรื่อย ๆ ส่งผลทำให้ปัญหาเหล่านี้ก็ยังไม่หมดสิ้น ตราบใดที่ประเทศซาอุดิอารเบีย ยังเป็นประเทศที่ปกครองแบบ "รัฐอิสลาม" อยู่อย่างเช่นทุกวันนี้ กลุ่มคนเยาวชนที่ไปเรียนศาสนาที่ซาอุดิอารเบียก็มีอุดมการณ์ต้องการเปลี่ยน 3 จังหวัดภาคใต้ให้เป็นรัฐอิสลามอยู่เรื่อย ๆ ไม่ต่างอะไรกับตั้งแต่ยุค  หะยีสุหลง เรื่อยมาถึงปัจจุบัน