เหนื่อยเพลีย ผื่นแพ้ หลงลืม อาการของ Long COVID ที่คุณอาจคาดไม่ถึง
 
     ตอนนี้เราคงปฏิเสธไม่ได้แล้วนะครับว่าโรคโควิดหรือ COVID-19 ไม่ใช่โรคที่ไกลตัวทุกคนอีกต่อไปแล้ว นอกจากเจ้าโควิดตัวร้ายแล้ว อาการที่หลงเหลือระยะยาวของโรคโควิด-19 หรือที่เรียกว่า ลองโควิด (Long COVID, Post-COVID conditions, Post-COVID syndromes, long-haul COVID-19) ก็น่าสนใจเช่นกันครับ วันนี้พี่หมอจะพาทุกคนไปรู้จักอาการลองโควิดไปพร้อม ๆ กันเลยนะครับ 👇🏻
 
ลองโควิดคืออะไร?
     ภาวะลองโควิด คือภาวะที่ผู้ป่วยยังคงมีอาการผิดปกติหลังจากหายจากโรคโควิด-19 แล้ว โดยอาการมักเกิดหลังการติดเชื้อโควิด 4-12 สัปดาห์ขึ้นไป และยังคงมีอาการต่อเนื่อง โดยอาการและผลกระทบจากลองโควิดไม่สามารถอธิบายหรือหาการวินิจฉัยด้วยภาวะอื่นได้นะครับ ภาวะลองโควิดอาจพัฒนาตั้งแต่ยังมีการติดเชื้อโควิด-19 หรือหลังจากหายจากโรค และสามารถกลับมาเป็นซ้ำได้ 
 
ภาวะลองโควิดเกิดจากอะไร?
     ปัจจุบันยังไม่มีข้อสรุปที่ชัดเจนเกี่ยวกับสาเหตุของภาวะลองโควิดครับ แต่สันนิษฐานว่าอาจเกิดจากรอยโรคที่หลงเหลือจากการติดเชื้อต่ออวัยวะต่าง ๆ ในร่างกาย ภูมิคุ้มกันของร่างกายที่ทำงานผิดปกติไป 😵 หรือจากชิ้นส่วนของเชื้อไวรัสที่ยังตกค้างอยู่ในร่างกาย แม้จะไม่แสดงอาการแต่อาจกระตุ้นภูมิคุ้มกันของร่างกายให้เกิดการต่อต้านเชื้อ จนแสดงอาการอื่น ๆ ได้
ใครบ้างที่มีความเสี่ยงต่อภาวะลองโควิด?
     ผู้ป่วยที่หายจากโรคโควิด-19 ร้อยละ 10-20 อาจมีภาวะลองโควิดได้ ในบางงานวิจัยพบว่าผู้ป่วยถึงครึ่งหนึ่งมีอาการของภาวะลองโควิดอย่างน้อยหนึ่งอาการ โดยผู้ป่วยที่มีความเสี่ยงต่อภาวะลองโควิดมากขึ้นได้แก่
    📌 ผู้ป่วยที่พักรักษาตัวในโรงพยาบาล
    📌 ผู้หญิงมีความเสี่ยงมากกว่าผู้ชาย
    📌 ผู้ป่วยสูงอายุ
    📌ผู้ป่วยที่มีโรคประจำตัว เช่น หอบหืด เบาหวาน ผู้มีภูมิคุ้มกันต่ำ ผู้ที่มีน้ำหนักตัวมาก
    📌 ผู้ที่มีโรคประจำตัวด้านจิตใจ
อาการของลองโควิด
     อาการที่พบได้บ่อย เช่น เจ็บหน้าอกหรือใจสั่น หายใจไม่อิ่มหรือหายใจลำบาก อาการไอ ปวดศีรษะ สูญเสียการได้กลิ่นหรือรับรส ปวดตัว ปวดกล้ามเนื้อ ปวดตามข้อ ปวดท้อง ท้องเสีย เจ็บคอ
อาการอื่น ๆ ที่อาจพบได้ บางอาการอาจดูไม่สัมพันธ์กับโรคโควิด-19 แต่ถ้าหลังหายจากโรคและมีอาการเหล่านี้ก็ไม่ควรนิ่งนอนใจนะครับ

     -  อาการเหนื่อยเพลีย 
    🔴 สาเหตุ อาจเกิดจากการที่ร่างกายมีการกระตุ้นภูมิคุ้มกันมากขึ้นเพื่อตอบสนองกับเชื้อไวรัสในช่วงที่ติดเชื้อและยังคงมีผลต่อเนื่องในระยะยาว การที่เชื้อไวรัสมีผลโดยตรงต่อระบบกล้ามเนื้อ ทำให้เกิดการอักเสบและการทำลายกล้ามเนื้อบางส่วนจนทำให้เกิดการเหนื่อยเพลียได้ รวมไปถึงการที่ไม่ค่อยมีกิจกรรมทางสังคมและการออกกำลังในช่วงการระบาดของการติดเชื้อ ก็เป็นสาเหตุของการเหนื่อยเพลียที่มากขึ้นได้เช่นกันครับ
    🔵 อาการ ผู้ป่วยถึงครึ่งหนึ่งที่หายจากโรคโควิด-19 ยังคงมีอาการเหนื่อยเพลียเรื้อรัง ผู้ป่วยอาจเหนื่อยเพลียมากจนไม่สามารถกลับไปทำกิจวัตรประจำวันตามปกติ หรือไม่สามารถออกแรงได้เท่าเดิม แม้การตรวจสมรรถภาพทางร่างกายจะเป็นปกติ
    🟢 การดูแลรักษา ควรพบแพทย์เพื่อปรึกษาวินิจฉัยแยกภาวะทางร่างกาย เช่น การติดเชื้อในระบบประสาทที่ทำให้กล้ามเนื้ออ่อนแรงหรือรอยโรคในระบบทางเดินหายใจและหัวใจออกก่อนนะครับ ภาวะเหนื่อยเพลียยังไม่มีการรักษาโดยวิธีจำเพาะ พี่หมอขอแนะนำให้ทำกิจกรรมที่อาจต้องใช้แรงมากในช่วงเวลาที่ร่างกายสดชื่นและมีกำลังที่สุดของวัน ทำกิจกรรมเท่าที่สามารถทำได้ ไม่ฝืนออกแรงมากไปและค่อย ๆ ทำกิจกรรมหรือออกแรงเพิ่มขึ้นตามลำดับเพื่อให้เวลาแก่ร่างกายในการฟื้นตัวต่อโรคครับ

     - ปัญหาด้านความจำ สมาธิ อาการหลงลืม 
    🔴 สาเหตุ การติดเชื้อไวรัสโควิด-19 อาจมีผลต่อระบบประสาทและสมองได้ โดยปกติสมองของเราจะมีเนื้อเยื่อตาข่ายป้องกัน เชื้อไวรัสอาจทำลายเนื้อเยื่อส่วนนี้ทำให้สารสื่อประสาทต่าง ๆ ผ่านเข้าออกสมองได้มากกว่าปกติ การแข็งตัวของเลือดที่เปลี่ยนแปลงทำให้เสี่ยงต่อการเกิดสมองขาดเลือดซึ่งถ้าหากเกิดในบริเวณที่ไม่ใหญ่มากนัก อาจไม่มีอาการชัดเจนนอกจากการหลงลืม ส่งผลถึงความจำ หรือสมาธิ 
การต้องพักรักษาตัวในโรงพยาบาลเป็นเวลานาน โดยเฉพาะในหอผู้ป่วยวิกฤต ไม่ได้ติดต่อกับสังคมหรืออยู่ในสภาพแวดล้อมที่คุ้นเคย หรือเกิดภาวะความเครียดจากการผ่านเหตุการณ์ร้ายแรง (Post-traumatic stress disorder) ซึ่งส่งผลต่อความคิด ความจำ และมีอาการหลงลืมเพิ่มมากขึ้นได้ โดยเฉพาะในผู้สูงอายุครับ
    🔵 อาการ ผู้ป่วยอาจมีปัญหาด้านความคิด ความจำ คิดได้ช้า รู้สึกเหมือนสมองตื้อ อาการหลงลืม ขาดสมาธิ ไม่สามารถจดจ่อกับสิ่งที่เคยทำได้นาน ๆ อาจมีปัญหาด้านการนอน เช่น การนอนไม่หลับ
    🟢 การดูแลรักษา สามารถปรึกษาแพทย์เพื่อพิจารณารักษาร่วมกับจิตแพทย์และนักจิตบำบัด ในต่างประเทศพบว่าผู้ป่วยบางรายมีอาการดีขึ้นหลังการใช้การกระตุ้นสมองด้วยคลื่นไฟฟ้าอย่างอ่อนด้วยครับ

     - ผมร่วง
    🔴 สาเหตุ อาการผมร่วงหลังติดเชื้อโควิด-19 อาจเกิดจากการติดเชื้อโดยตรง โดยเชื้อจะทำปฏิกิริยากับร่างกายทำให้เกิดการปล่อยสารก่อการอักเสบมากขึ้น ส่งผลต่อระบบภายในร่างกายส่งผลให้เส้นผมหลุดร่วงได้ หรืออาจเกิดจากสาเหตุอื่น ๆ ที่เกี่ยวข้อง เช่น ความเครียดทั้งจากการติดเชื้อและการพักรักษาตัวในโรงพยาบาล ผลข้างเคียงจากการใช้ยา หรือการได้รับสารอาหารไม่เพียงพอในช่วงที่มีการติดเชื้อ
    🔵 อาการ มีผมร่วงโดยจะร่วงทั่วศีรษะ ไม่มีแผลเป็น ร่วงมากกว่า 100 เส้นต่อวัน ในบางคนอาจร่วงมากถึง 1000 เส้นต่อวันเลยนะครับ
    🟢 การดูแลรักษา ควรรับประทานอาหารให้ครบ 5 หมู่ ดูแลสุขภาพ ลดปัจจัยที่ทำให้เกิดความเครียด พักผ่อนให้เพียงพอ อาจปรึกษาแพทย์เฉพาะทางเพื่อให้การรักษาเช่นยาไมน็อกซิดิล (Minoxidil)

     - ผื่นหรือสัมผัสผิดปกติที่ผิวหนัง
    🔵 อาการ รู้สึกผิดปกติที่ผิวหนัง โดยอาจมีอาการคล้ายเข็มเล็ก ๆ ทิ่ม ชา คัน ตามผิวหนัง โดยเป็นมากที่บริเวณที่รับน้ำหนักนาน ๆ หรือปลายมือ ปลายเท้า อาจมีผื่นซึ่งมีลักษณะเป็นผื่นแดง คล้ายเส้นใยเล็ก ๆ หรือตาข่าย อาจบวมแดง มีตุ่มน้ำ หรือมีอาการคันคล้ายผื่นลมพิษ มักพบมากที่บริเวณนิ้วเท้า มือ เท้า
    🟢 การดูแลรักษา ควรรักษาความสะอาด ล้างมือบ่อย ๆ ทาครีมบำรุงผิวเพื่อเพิ่มความชุ่มชื้นให้ผิวหนัง ควรปรึกษาแพทย์เพื่อแยกโรคทางระบบประสาทและผิวหนัง รวมถึงผลข้างเคียงของโรคประจำตัวอื่น ๆ เช่นเบาหวาน หรือเมื่อมีอาการหายใจไม่อิ่ม แน่นหน้าอกร่วมด้วยครับ
          
อาการในเด็กและวัยรุ่น
     อาการลองโควิดสามารถพบได้ในเด็กและวัยรุ่นถึงจะเกิดได้น้อยกว่าในวัยผู้ใหญ่ โดยอาการที่พบได้บ่อยคือเหนื่อยเพลีย ปวดศีรษะ ปัญหาด้านการนอน ไม่มีสมาธิ ปวดกล้ามเนื้อและปวดตามข้อ ไอ ในเด็กอาจเกิดภาวะ Multisystem Inflammatory Syndrome in Children Associated with COVID-19 (MIS-C) ซึ่งทำให้มีการอักเสบทั่วร่างกาย อาจมีอาการคล้ายไข้คาวาซากิ ซึ่งมีอาการไข้สูง ผื่นตามร่างกาย ตาแดง ปากแดง อีกภาวะหนึ่งที่ควรระวังเป็นพิเศษคือกล้ามเนื้อหัวใจอักเสบ เด็กหรือวัยรุ่นที่เป็นนักกีฬาควรได้รับการตรวจอย่างละเอียดหลังหายจากการติดเชื้อโควิด-19 ก่อนกลับไปเล่นกีฬาอย่างหนักด้วยนะครับ
 
อาการเหล่านี้จะหายหรือไม่?
     อัตราและระยะเวลาการหายจากภาวะลองโควิดยังอยู่ในระหว่างการศึกษา เนื่องจากผู้ป่วยหลายรายที่มีอาการไม่ได้ปรึกษาแพทย์ อย่างไรก็ตาม โดยส่วนใหญ่ผู้ป่วยมักมีอาการดีขึ้นและหายได้ในช่วง 4-6 เดือน 
           
การรักษาภาวะลองโควิด
     การรักษาภาวะลองโควิดยังไม่มีการรักษาแบบจำเพาะ แพทย์จะให้การรักษาตามอาการร่วมกับการปรึกษาสหสาขาวิชาชีพ เช่น นักกายภาพบำบัด นักอาชีวบำบัด นักจิตบำบัด รวมถึงการวินิจฉัยหาโรคหรือภาวะอื่นที่อาจเป็นสาเหตุ ในบางงานวิจัยพบว่า การฉีดวัคซีนป้องกันโรคโควิด-19 ในผู้ป่วยที่มีภาวะลองโควิดทำให้อาการของลองโควิดลดลงได้
 
จะป้องกันภาวะลองโควิดได้อย่างไร
     วิธีการป้องกันภาวะลองโควิดได้อย่างมีประสิทธิภาพที่สุดคือการป้องกันตัวเองจากการติดเชื้อ COVID-19 โดยการฉีดวัคซีนป้องกัน สวมใส่หน้ากากอนามัย รักษาระยะห่าง เลี่ยงบริเวณแออัด รวมถึงดูแลสุขอนามัยส่วนบุคคล ซึ่งนอกจากจะเป็นการป้องกันตัวเองแล้ว ยังเป็นการป้องกันคนที่เรารักด้วยครับ
 
ควรทำอย่างไรหากมีอาการลองโควิด
     หากเพื่อน ๆ เคยติดเชื้อ COVID-19 แล้วยังมีอาการดังกล่าวที่สงสัยว่าจะเป็นภาวะลองโควิด พี่หมอแนะนำให้ปรึกษาแพทย์เพื่อตรวจร่างกาย ให้การวินิจฉัย และรักษา เพื่อบรรเทาอาการต่อไปนะครับอย่าปล่อยทิ้งไว้ ห่วงใยทุกคนนะครับและหวังว่าพวกเราจะผ่านช่วงเวลานี้ไปได้ เป็นกำลังใจให้ครับ 😊