ผู้ที่นับถือเจ้าแม่กวนอิมในประเทศไทยมักมีความเชื่อว่า ไม่ควรกินเนื้อวัวเพราะเป็นสัตว์ใหญ่จะเป็นบาปหนา
น่าแปลกที่ผู้นับถือเจ้าแม่กวนอิมในประเทศอื่นก็ยังกินเนื้อวัวกันอยู่มาก และเมื่อเราศึกษาประวัติศาสตร์ไปแล้ว จะพบว่าความจริงความเชื่อดังกล่าว มีรากเหง้าอันซับซ้อน
เรื่องนี้มีที่มาที่ไปอย่างไร? เหตุใดจึงเป็นเช่นนั้น? บทความนี้จะพาทุกท่านไปทำความเข้าใจกันครับ
. *** ตำนานเจ้าแม่กวนอิม ***
เจ้าแม่กวนอิม เป็นเทพีจีนที่ได้รับการยกย่องว่าเป็น “พระโพธิสัตว์แห่งความเมตตา” เชื่อว่าพัฒนามาจากพระอวโลกิเตศวรโพธิสัตว์
รายละเอียดตำนานเจ้าแม่กวนอิมมีอยู่หลายกระแส แต่ตำนานฉบับที่ได้รับการเผยแพร่มากในประเทศไทยนั้น มาจาก “หนังสือกวนอิม พระโพธิสัตว์แห่งการุณย์” โดย เสฐียรโกเศศ ซึ่งเขียนขึ้นตั้งแต่ปี 1952 มีเนื้อหาใกล้เคียงกับตำนานพื้นเมืองเซียงซาน
นิทานพื้นเมืองเซียงซานเป็นเอกสารโบราณสมัยราชวงศ์ซ่ง (ค.ศ. 960 – 1279) เล่าว่าแต่เดิมมีอาณาจักรแห่งหนึ่งชื่อ "ซิ่งหลิน"
ฮ่องเต้ทรงพระนามว่าเมี่ยวจวง ทรงบนบานขอโอรสโดยฆ่าวัวและม้าเป็นเครื่องสังเวย แต่ไม่สมหวัง เพราะได้แต่พระธิดา 3 พระองค์ มีพระธิดาองค์หนึ่งชื่อเมี่ยวซ่าน เป็นผู้ฝักใฝ่ธรรมะ
ภาพแนบ: ภูเขาชื่อเซียงซานอยู่ในไต้หวัน ไม่แน่ว่าตั้งชื่อตามตำนานหรือไม่
เมี่ยวซ่านขัดพระราชประสงค์พระบิดาที่จะให้อภิเษกสมรส โดยไปขอปฏิบัติธรรมที่วัดแห่งหนึ่ง ฮ่องเต้พิโรธจึงสั่งเผาวัด ฆ่านักบวชและเมี่ยวซ่านเสีย แต่ยมบาลให้วิญญาณองค์หญิงกลับเข้าร่างไปปฏิบัติธรรมต่อ ซึ่งเมี่ยวซ่านก็ได้ไปปฏิบัติธรรมที่เขาเซียงซาน
ส่วนฮ่องเต้นั้นได้รับผลกรรมทำให้ประชวรเป็นโรคที่รักษาไม่หาย มีผู้บอกว่าต้องใช้โอสถจากดวงตาและมือของเทพที่เขาเซียงซานมารักษาจึงจะดีขึ้น ฮ่องเต้จึงเดินทางไปที่เขาแห่งนั้นโดยไม่ทราบว่า “เทพแห่งเขาเซียงซาน” คือธิดาของพระองค์เอง
ด้านเมี่ยวซ่านยอมสละดวงตาและมือให้ไปรักษาพระบิดา ครั้นฮ่องเต้ทราบเข้าก็สำนึกผิดกลับใจทำดี สละราชสมบัติไปปฏิบัติธรรมด้วยพระองค์เอง
ส่วนผลบุญของความเสียสละทำให้เทพธิดาเมี่ยวซ่านมีดวงตาและมือใหม่ที่สวยงามกว่าเดิม สำหรับตำนานฉบับไทยมีการดัดแปลงเล็กน้อย โดยเติมว่าพระพุทธเจ้าปรากฏพระวรกายและประกาศให้เมี่ยวซ่านเป็นพระโพธิสัตว์ผู้มาโปรดสัตว์โลก
...ณ ตอนนี้ยังไม่มีอะไรเกี่ยวกับการกินเนื้อวัว...
*** กระแสงดเนื้อวัวในเมืองจีน ***
หากศึกษาประวัติศาสตร์จีน จะพบว่าในเมืองจีนจะมีความเชื่อเกี่ยวกับการห้ามกินเนื้อวัวอยู่ก่อนแล้ว โดยมีทั้งเกี่ยวและไม่เกี่ยวกับเจ้าแม่กวนอิม เช่น:
- ความเชื่อ “หนิวเจี้ย” ซึ่งมาจากเรื่องเล่าว่ามีแม่ทัพคนหนึ่งซึ่งป่วยอยู่ฝันว่าหากเลิกกินเนื้อวัวแล้วจะทำให้ตนหาย เมื่อหายป่วยแล้วจึงได้เผยแพร่ความเชื่อนี้ไปอย่างกว้างขวาง
ภาพแนบ: อี๋เจียนจื้อ นำมาตีพิมพ์ใหม่
- ตามเอกสาร อี๋เจียนจื้อ (Yijian Zhi) สมัยราชวงศ์ซ่ง บันทึกความเชื่อเรื่องการงดกินเนื้อวัวถวายเจ้าแม่กวนอิมว่า เกิดจากหญิงคนหนึ่งฝันเป็นนัยว่าที่บุตรของตนเสียชีวิตตั้งแต่ยังเล็กนั้นเพราะกินเนื้อวัว ต่อมาจึงได้งดเสียและได้เลี้ยงบุตรจนเติบใหญ่สมประสงค์
- กฎหมายของราชสำนักจีนบางยุคเช่นยุคราชวงศ์เหนือใต้ที่ห้ามฆ่าวัว เพื่อปกป้องวัวในฐานะเครื่องมือทางการเกษตร แต่ก็ไม่ได้ห้ามกิน และมีเป็นบางพื้นที่ บางพื้นที่ยังมีเอกสารที่พูดถึงเมนูเนื้อวัว
- เอกสารตงจิงเมิ่งหัวลู่ ที่เขียนในยุคราชวงศ์ซ่ง บรรยายตลาดขายเนื้อในยุคนั้นอย่างละเอียด แต่กลับไม่มีพูดถึงเนื้อวัว แสดงถึงการที่คนจีนไม่นิยมกินเนื้อวัว
- การกินเนื้อวัวอาจมีเรื่องของชนชั้นเข้ามาเกี่ยวข้องด้วย โดยสมัยก่อนมีเฉพาะคนจีนที่มีอันจะกินเท่านั้นที่เข้าถึงเนื้อวัวได้ นานๆ ไปคนจึงมิได้พัฒนาสิ่งนี้เป็นวัฒนธรรมกระแสหลัก
ภาพแนบ: กุบไลข่าน หลานเจงกิสข่าน ผู้ก่อตั้งราชวงศ์หยวน
อย่างไรก็ตามในยุคราชวงศ์ของชาวต่างชาติ คือ หยวน (ซึ่งเป็นมองโกล) กับชิง (ซึ่งเป็นแมนจู) มีหลักฐานการกินเนื้อวัวกันมาก
แม้การห้ามกินเนื้อวัวไม่ได้มีบัญญัติในศาสนาพุทธมหายาน แต่คนจีนมักถือว่าไม่ควรกินสัตว์ที่เป็นประโยชน์ เช่น ไม่กินวัวซึ่งทำหน้าที่ไถนา, หรือไม่กินสุนัขซึ่งทำหน้าที่เฝ้าบ้าน
ส่วนลัทธิเต๋าเองก็มองว่าวัวควายเป็นปศุสัตว์ที่ทำงานหนักให้คน ควรสำนึกในบุญคุณของพวกมัน ถ้าเลี่ยงกินได้ก็ควรเลี่ยง
จะเห็นว่าความเชื่อเรื่องไม่ทานเนื้อวัวนั้น มักตั้งอยู่บนพื้นฐานที่ว่าวัวควายเป็นสัตว์เศรษฐกิจ ไม่ได้เกี่ยวข้องอะไรกับการนับถือเจ้าแม่กวนอิมเป็นพิเศษ
แม้ตำนานในเอกสารอี๋เจียนจื้อก็เป็นเพียงตำนาน มิใช่เป็นระเบียบ ผู้คนยังสามารถเลือกจะกินหรืองดเว้นตามรสนิยมส่วนบุคคล และแม้แต่ผู้นับถือเจ้าแม่กวนอิมในประเทศจีนทุกวันนี้ก็ยังมีที่กินเนื้อวัวกันอยู่ทั่วไป
ภาพแนบ: โปสเตอร์ซีรีส์ "กำเนิดเจ้าแม่กวนอิม"
*** คนไทยไม่ทานเนื้อวัวเพราะดูซีรีย์? ***
แล้วความเชื่อในไทยที่ว่าผู้นับถือเจ้าแม่กวนอิมห้ามกินเนื้อวัวมาจากไหนกันล่ะ?
ข้อมูลเรื่องนี้ไม่แน่ชัด แต่บางแหล่งชี้ว่ามันมีที่มาจากซีรีส์จีนเรื่อง “กำเนิดเจ้าแม่กวนอิม” ที่เข้ามาฉายในไทยครั้งแรกเมื่อปี 1985 จากนั้นได้รับการเผยแพร่ซ้ำหลายครั้ง
เนื้อหาในซีรีย์ก็เป็นตำนานเจ้าแม่กวนอิมตามนิทานพื้นเมืองเซียงซานดังที่เล่าข้างต้น แต่ดัดแปลงให้มีอรรถรสยิ่งขึ้น
มีฉากหนึ่งที่พูดถึงพระราชบิดาของ “พระนางเมี่ยวซ่าน” ที่ไปเกิดใหม่เป็นวัวเพราะกรรมที่ได้กระทำในชาติก่อน ทำให้เจ้าแม่กวนอิมเลิกเนื้อวัวเพื่อทำบุญให้แก่พระราชบิดา
...เชื่อว่าคนที่ได้ดู โดยเฉพาะผู้ที่นับถือเจ้าแม่กวนอิมอยู่แล้ว ก็พากันยึดถือปฏิบัติตามกันไปด้วย...
สำหรับคำอธิบายที่เป็นไปได้อย่างอื่นเช่น:
- คนจีนในไทยไม่ทานเนื้อวัว เพราะเห็นโฆษณาไถ่ชีวิตวัวควายในสมัยก่อนมีรูปวัวน้ำตาไหล สร้างความสะเทือนใจ จนไม่อยากทาน และต่อมาเอามาเกี่ยวกับเจ้าแม่กวนอิม
- คนจีนในไทยมีพื้นฐานไม่ได้กินวัวมาก่อน (ตามค่านิยมโบราณที่เขียนก่อนหน้า) พออพยพมาไทยก็ปนๆ นิสัยดั้งเดิมกับความเชื่อเจ้าแม่กวนอิม
อนึ่งสาเหตุอาจมีได้หลายสาเหตุผสมกัน และไม่ว่าอย่างไรข้อสุดท้ายนี้มีอิทธิพลไม่มากก็น้อยแน่นอน
*** บทส่งท้าย ***
บทความนี้เขียนขึ้นไม่ได้มีเจตนาเพื่อคัดค้านหรือเปลี่ยนแปลงความเชื่อของท่านผู้อ่านคนใด ท่านที่นับถือเจ้าแม่กวนอิมและเห็นว่าการทานเนื้อวัวเป็นสิ่งไม่ดี ยังงดกินเนื้อวัวได้ตามเดิม
บทความนี้เพียงแต่ต้องการสื่อให้เห็นตัวอย่างของการเปลี่ยนแปลงทางความเชื่อและวัฒนธรรมที่เกิดขึ้นมาตลอด จนแม้แต่คนนับถือปฏิบัติเองก็มีน้อยคนที่ทราบที่มาที่ไปจริงๆ
ประโยชน์อย่างหนึ่งของการศึกษาประวัติศาสตร์คือทำให้เราเข้าใจตนเองมากขึ้น และสามารถเลือกรับสิ่งที่เราคิดว่าดีมาปรับใช้กับตัวเราได้ แทนที่จะเชื่อหรือทำตามๆ กันโดยไม่ทราบสาเหตุนั่นเอง
::: อ้างอิง :::
- matichonweekly (ดอต) com/column/article_124400
- so03.tci-thaijo (ดอต) org/index.php/gshskku/article/view/249562/169730
::: ::: :::
อนึ่งถ้าสนใจเรื่องประวัติศาสตร์ สงคราม เรื่องต่างประเทศ สามารถกดติดตามเพจ The Wild Chronicles ที่ The Wild Chronicles - ประวัติศาสตร์ ข่าวต่างประเทศ ท่องเที่ยวที่แปลก facebook.com/pongsorn.bhumiwat
และถ้าสนใจตามผมใน Clubhouse สามารถเสิร์ชและ follow ไอดี Pup Pongsorn นะครับ หรือตามคลับ The Wild Chronicles ที่
https://www.clubhouse.com/club/the-wild-chronicles 
*** นับถือเจ้าแม่กวนอิม ห้ามกินวัวจริงหรือ ***
น่าแปลกที่ผู้นับถือเจ้าแม่กวนอิมในประเทศอื่นก็ยังกินเนื้อวัวกันอยู่มาก และเมื่อเราศึกษาประวัติศาสตร์ไปแล้ว จะพบว่าความจริงความเชื่อดังกล่าว มีรากเหง้าอันซับซ้อน
เรื่องนี้มีที่มาที่ไปอย่างไร? เหตุใดจึงเป็นเช่นนั้น? บทความนี้จะพาทุกท่านไปทำความเข้าใจกันครับ
. *** ตำนานเจ้าแม่กวนอิม ***
เจ้าแม่กวนอิม เป็นเทพีจีนที่ได้รับการยกย่องว่าเป็น “พระโพธิสัตว์แห่งความเมตตา” เชื่อว่าพัฒนามาจากพระอวโลกิเตศวรโพธิสัตว์
รายละเอียดตำนานเจ้าแม่กวนอิมมีอยู่หลายกระแส แต่ตำนานฉบับที่ได้รับการเผยแพร่มากในประเทศไทยนั้น มาจาก “หนังสือกวนอิม พระโพธิสัตว์แห่งการุณย์” โดย เสฐียรโกเศศ ซึ่งเขียนขึ้นตั้งแต่ปี 1952 มีเนื้อหาใกล้เคียงกับตำนานพื้นเมืองเซียงซาน
นิทานพื้นเมืองเซียงซานเป็นเอกสารโบราณสมัยราชวงศ์ซ่ง (ค.ศ. 960 – 1279) เล่าว่าแต่เดิมมีอาณาจักรแห่งหนึ่งชื่อ "ซิ่งหลิน"
ฮ่องเต้ทรงพระนามว่าเมี่ยวจวง ทรงบนบานขอโอรสโดยฆ่าวัวและม้าเป็นเครื่องสังเวย แต่ไม่สมหวัง เพราะได้แต่พระธิดา 3 พระองค์ มีพระธิดาองค์หนึ่งชื่อเมี่ยวซ่าน เป็นผู้ฝักใฝ่ธรรมะ
ภาพแนบ: ภูเขาชื่อเซียงซานอยู่ในไต้หวัน ไม่แน่ว่าตั้งชื่อตามตำนานหรือไม่
เมี่ยวซ่านขัดพระราชประสงค์พระบิดาที่จะให้อภิเษกสมรส โดยไปขอปฏิบัติธรรมที่วัดแห่งหนึ่ง ฮ่องเต้พิโรธจึงสั่งเผาวัด ฆ่านักบวชและเมี่ยวซ่านเสีย แต่ยมบาลให้วิญญาณองค์หญิงกลับเข้าร่างไปปฏิบัติธรรมต่อ ซึ่งเมี่ยวซ่านก็ได้ไปปฏิบัติธรรมที่เขาเซียงซาน
ส่วนฮ่องเต้นั้นได้รับผลกรรมทำให้ประชวรเป็นโรคที่รักษาไม่หาย มีผู้บอกว่าต้องใช้โอสถจากดวงตาและมือของเทพที่เขาเซียงซานมารักษาจึงจะดีขึ้น ฮ่องเต้จึงเดินทางไปที่เขาแห่งนั้นโดยไม่ทราบว่า “เทพแห่งเขาเซียงซาน” คือธิดาของพระองค์เอง
ด้านเมี่ยวซ่านยอมสละดวงตาและมือให้ไปรักษาพระบิดา ครั้นฮ่องเต้ทราบเข้าก็สำนึกผิดกลับใจทำดี สละราชสมบัติไปปฏิบัติธรรมด้วยพระองค์เอง
ส่วนผลบุญของความเสียสละทำให้เทพธิดาเมี่ยวซ่านมีดวงตาและมือใหม่ที่สวยงามกว่าเดิม สำหรับตำนานฉบับไทยมีการดัดแปลงเล็กน้อย โดยเติมว่าพระพุทธเจ้าปรากฏพระวรกายและประกาศให้เมี่ยวซ่านเป็นพระโพธิสัตว์ผู้มาโปรดสัตว์โลก
...ณ ตอนนี้ยังไม่มีอะไรเกี่ยวกับการกินเนื้อวัว...
*** กระแสงดเนื้อวัวในเมืองจีน ***
หากศึกษาประวัติศาสตร์จีน จะพบว่าในเมืองจีนจะมีความเชื่อเกี่ยวกับการห้ามกินเนื้อวัวอยู่ก่อนแล้ว โดยมีทั้งเกี่ยวและไม่เกี่ยวกับเจ้าแม่กวนอิม เช่น:
- ความเชื่อ “หนิวเจี้ย” ซึ่งมาจากเรื่องเล่าว่ามีแม่ทัพคนหนึ่งซึ่งป่วยอยู่ฝันว่าหากเลิกกินเนื้อวัวแล้วจะทำให้ตนหาย เมื่อหายป่วยแล้วจึงได้เผยแพร่ความเชื่อนี้ไปอย่างกว้างขวาง
ภาพแนบ: อี๋เจียนจื้อ นำมาตีพิมพ์ใหม่
- ตามเอกสาร อี๋เจียนจื้อ (Yijian Zhi) สมัยราชวงศ์ซ่ง บันทึกความเชื่อเรื่องการงดกินเนื้อวัวถวายเจ้าแม่กวนอิมว่า เกิดจากหญิงคนหนึ่งฝันเป็นนัยว่าที่บุตรของตนเสียชีวิตตั้งแต่ยังเล็กนั้นเพราะกินเนื้อวัว ต่อมาจึงได้งดเสียและได้เลี้ยงบุตรจนเติบใหญ่สมประสงค์
- กฎหมายของราชสำนักจีนบางยุคเช่นยุคราชวงศ์เหนือใต้ที่ห้ามฆ่าวัว เพื่อปกป้องวัวในฐานะเครื่องมือทางการเกษตร แต่ก็ไม่ได้ห้ามกิน และมีเป็นบางพื้นที่ บางพื้นที่ยังมีเอกสารที่พูดถึงเมนูเนื้อวัว
- เอกสารตงจิงเมิ่งหัวลู่ ที่เขียนในยุคราชวงศ์ซ่ง บรรยายตลาดขายเนื้อในยุคนั้นอย่างละเอียด แต่กลับไม่มีพูดถึงเนื้อวัว แสดงถึงการที่คนจีนไม่นิยมกินเนื้อวัว
- การกินเนื้อวัวอาจมีเรื่องของชนชั้นเข้ามาเกี่ยวข้องด้วย โดยสมัยก่อนมีเฉพาะคนจีนที่มีอันจะกินเท่านั้นที่เข้าถึงเนื้อวัวได้ นานๆ ไปคนจึงมิได้พัฒนาสิ่งนี้เป็นวัฒนธรรมกระแสหลัก
ภาพแนบ: กุบไลข่าน หลานเจงกิสข่าน ผู้ก่อตั้งราชวงศ์หยวน
อย่างไรก็ตามในยุคราชวงศ์ของชาวต่างชาติ คือ หยวน (ซึ่งเป็นมองโกล) กับชิง (ซึ่งเป็นแมนจู) มีหลักฐานการกินเนื้อวัวกันมาก
แม้การห้ามกินเนื้อวัวไม่ได้มีบัญญัติในศาสนาพุทธมหายาน แต่คนจีนมักถือว่าไม่ควรกินสัตว์ที่เป็นประโยชน์ เช่น ไม่กินวัวซึ่งทำหน้าที่ไถนา, หรือไม่กินสุนัขซึ่งทำหน้าที่เฝ้าบ้าน
ส่วนลัทธิเต๋าเองก็มองว่าวัวควายเป็นปศุสัตว์ที่ทำงานหนักให้คน ควรสำนึกในบุญคุณของพวกมัน ถ้าเลี่ยงกินได้ก็ควรเลี่ยง
จะเห็นว่าความเชื่อเรื่องไม่ทานเนื้อวัวนั้น มักตั้งอยู่บนพื้นฐานที่ว่าวัวควายเป็นสัตว์เศรษฐกิจ ไม่ได้เกี่ยวข้องอะไรกับการนับถือเจ้าแม่กวนอิมเป็นพิเศษ
แม้ตำนานในเอกสารอี๋เจียนจื้อก็เป็นเพียงตำนาน มิใช่เป็นระเบียบ ผู้คนยังสามารถเลือกจะกินหรืองดเว้นตามรสนิยมส่วนบุคคล และแม้แต่ผู้นับถือเจ้าแม่กวนอิมในประเทศจีนทุกวันนี้ก็ยังมีที่กินเนื้อวัวกันอยู่ทั่วไป
ภาพแนบ: โปสเตอร์ซีรีส์ "กำเนิดเจ้าแม่กวนอิม"
*** คนไทยไม่ทานเนื้อวัวเพราะดูซีรีย์? ***
แล้วความเชื่อในไทยที่ว่าผู้นับถือเจ้าแม่กวนอิมห้ามกินเนื้อวัวมาจากไหนกันล่ะ?
ข้อมูลเรื่องนี้ไม่แน่ชัด แต่บางแหล่งชี้ว่ามันมีที่มาจากซีรีส์จีนเรื่อง “กำเนิดเจ้าแม่กวนอิม” ที่เข้ามาฉายในไทยครั้งแรกเมื่อปี 1985 จากนั้นได้รับการเผยแพร่ซ้ำหลายครั้ง
เนื้อหาในซีรีย์ก็เป็นตำนานเจ้าแม่กวนอิมตามนิทานพื้นเมืองเซียงซานดังที่เล่าข้างต้น แต่ดัดแปลงให้มีอรรถรสยิ่งขึ้น
มีฉากหนึ่งที่พูดถึงพระราชบิดาของ “พระนางเมี่ยวซ่าน” ที่ไปเกิดใหม่เป็นวัวเพราะกรรมที่ได้กระทำในชาติก่อน ทำให้เจ้าแม่กวนอิมเลิกเนื้อวัวเพื่อทำบุญให้แก่พระราชบิดา
...เชื่อว่าคนที่ได้ดู โดยเฉพาะผู้ที่นับถือเจ้าแม่กวนอิมอยู่แล้ว ก็พากันยึดถือปฏิบัติตามกันไปด้วย...
สำหรับคำอธิบายที่เป็นไปได้อย่างอื่นเช่น:
- คนจีนในไทยไม่ทานเนื้อวัว เพราะเห็นโฆษณาไถ่ชีวิตวัวควายในสมัยก่อนมีรูปวัวน้ำตาไหล สร้างความสะเทือนใจ จนไม่อยากทาน และต่อมาเอามาเกี่ยวกับเจ้าแม่กวนอิม
- คนจีนในไทยมีพื้นฐานไม่ได้กินวัวมาก่อน (ตามค่านิยมโบราณที่เขียนก่อนหน้า) พออพยพมาไทยก็ปนๆ นิสัยดั้งเดิมกับความเชื่อเจ้าแม่กวนอิม
อนึ่งสาเหตุอาจมีได้หลายสาเหตุผสมกัน และไม่ว่าอย่างไรข้อสุดท้ายนี้มีอิทธิพลไม่มากก็น้อยแน่นอน
*** บทส่งท้าย ***
บทความนี้เขียนขึ้นไม่ได้มีเจตนาเพื่อคัดค้านหรือเปลี่ยนแปลงความเชื่อของท่านผู้อ่านคนใด ท่านที่นับถือเจ้าแม่กวนอิมและเห็นว่าการทานเนื้อวัวเป็นสิ่งไม่ดี ยังงดกินเนื้อวัวได้ตามเดิม
บทความนี้เพียงแต่ต้องการสื่อให้เห็นตัวอย่างของการเปลี่ยนแปลงทางความเชื่อและวัฒนธรรมที่เกิดขึ้นมาตลอด จนแม้แต่คนนับถือปฏิบัติเองก็มีน้อยคนที่ทราบที่มาที่ไปจริงๆ
ประโยชน์อย่างหนึ่งของการศึกษาประวัติศาสตร์คือทำให้เราเข้าใจตนเองมากขึ้น และสามารถเลือกรับสิ่งที่เราคิดว่าดีมาปรับใช้กับตัวเราได้ แทนที่จะเชื่อหรือทำตามๆ กันโดยไม่ทราบสาเหตุนั่นเอง
::: อ้างอิง :::
- matichonweekly (ดอต) com/column/article_124400
- so03.tci-thaijo (ดอต) org/index.php/gshskku/article/view/249562/169730
::: ::: :::
อนึ่งถ้าสนใจเรื่องประวัติศาสตร์ สงคราม เรื่องต่างประเทศ สามารถกดติดตามเพจ The Wild Chronicles ที่ The Wild Chronicles - ประวัติศาสตร์ ข่าวต่างประเทศ ท่องเที่ยวที่แปลก facebook.com/pongsorn.bhumiwat
และถ้าสนใจตามผมใน Clubhouse สามารถเสิร์ชและ follow ไอดี Pup Pongsorn นะครับ หรือตามคลับ The Wild Chronicles ที่
https://www.clubhouse.com/club/the-wild-chronicles